met (1950) 775.360 inw. de tweede stad van de Amerikaanse staat Californië, ligt op de N. punt van een heuvelachtig schiereiland en grenst in het W. aan de Stille Oceaan, in het N. aan de smalle zeestraat Golden Gate en in het O. aan de San Francisco Bay. Groot San Francisco heeft (1950) 2.214.250 inw. en omvat o.a. de op het schiereiland gelegen plaatsen Daly City (15.190 inw.), South San Francisco (19.350 inw.), Burlingame (19.890 inw.) en San Mateo (41.780 inw.), en ten O. van de baai Richmond (99.550 inw.), El Cerrito (18.015 inw.), Berkeley (113.800 inw.), Oakland (384.575 inw.), Alameda (64.430 inw.), San Leandro (27.540 inw.).
Van de talrijke bevolkingsgroepen zijn vooral de in Chinatown geconcentreerde ca 16.000 Chinezen noemenswaard. In het Latin Quarter zijn van de Latijnse groeperingen de Italianen het belangrijkst.De stad heeft een opp. van 116 km2; de hoogte varieert van 0 tot 275 m. De gem. jaarl. temp. bedraagt 56 gr. F., de gem. Jan.- en Juli-temp. resp. 48 gr. en 61 gr. F., het max. en min. resp. 101 gr. en 27 gr. F.; de gem. jaarlijkse neerslag is ca 500 mm; sneeuwval is uitzondering, op vele dagen ligt de stad in mist. Aardbevingen komen in geheel Californië voor en de bekende ramp van 1906 kostte te San Francisco ruim 500 mensenlevens en veroorzaakte een schade van ca 500 millioen dollar.
Economische bedrijvigheid.
Van het goederenverkeer, dat via de havens aan de San Francisco Bay gaat, nam San Francisco in 1948 met 4,8 millioen ton slechts ca 18 pct voor zijn rekening. De voornaamste export-artikelen zijn de agrarische producten, overwegend vruchtenconserven, uit de San Joaquín- en Sacramento-vallei. De luchthaven van San Francisco (Mills Field, ten Z. van de stad) is het eindpunt van de transcontinentale diensten van United Airlines en de Transcontinental & Western Airlines en sedert Wereldoorlog II, toen Alameda als militaire vliegtuigbasis werd ingericht, ook voor de luchtdiensten van de Pan American Airlines naar Hawaiï en het Verre Oosten. Het wegennet van San Francisco omvat twee belangrijke bruggen: de in 1937 voltooide Golden Gate Bridge, die met één boog van 1280 m lengte een verbinding over de zeestraat vormt, aan twee torens van 227 m hoogte „hangt” en zich in het midden 67 m boven het wateroppervlak bevindt, en de in 1936 voltooide San Francisco Oakland Bridge, die via Yerba Buena Island over de baai is aangelegd en 7,2 km lang is. — Hoewel San Francisco ook spoorwegverbindingen heeft, is het eigenlijke spoorwegcentrum Oakland. In 1950 vervaardigde men in San Francisco in 1990 industriële vestigingen met ca 61.500 man personeel, o.a. schepen, ijzer- en koperdraad, cement, suiker, meelwaren en drukwerken, alles ter waarde van $ 410 millioen. Meer betekenis dan als industriestad heeft San Francisco als financieel centrum: het grootste ten W. van Chicago.
De meeste bankinstellingen en beursgebouwen zijn geconcentreerd in Montgomery Street, die men daarom ook wel „Wall Street van het Westen” noemt. De stad heeft (1950) 14 radio- en 3 televisie-zendstations.
Hoger onderwijs.
(cijfers van 1950). Te San Francisco zijn gevestigd enkele faculteiten van de University of California en de medische en tandheelkundige faculteit van de Stanford University; voorts het San Francisco State College (5680 studenten, 250 docenten), de University of San Francisco (3000 studenten, 125 docenten) en het San Francisco College for Women (395 studenten, 45 docenten). Talrijke andere instellingen bevinden zich in de directe omgeving van de stad.
Toneel en dans stonden lange tijd in San Francisco (waar Isidora Duncan geboren werd) op hoog peil, zijn echter thans door de filmindustrie sterk op de achtergrond geraakt. Van meer betekenis zijn het symphonie-orkest en de opera.
Bezienswaardigheden.
In het centrum van de stad (Civic Center) staan de grote handelsgebouwen, deels tot 124 m hoge wolkenkrabbers, en de opera, waar in Juni 1945 het Handvest der Ver. Naties werd getekend en op 4 Sept. 1951 de conferentie over het vredesverdrag met Japan begon. Ten N. hiervan ligt Chinatown, een stad op zichzelf met Chinese tempels, eigen scholen, theaters en telefoonnet, en rondom de Telegraph Hill en langs de N.O.-kust van het schiereiland het Latin Quarter, vnl. bekend om zijn culinaire genoegens. Ten Z. van de zakenwijk vindt men de missie San Francisco van Assisi, bekend als Mission Dolores, die, in 1776 opgericht, het oudste gebouw van de stad is. In West San Francisco bevinden zich enkele grote parken en recreatiegebieden, o.a. het ca 400 ha grote Golden Gate Park, Sutro Heights Park en Lake Merced. De gebieden ter weerszijden van de Golden Gate zijn militaire terreinen (Presidio in San Francisco en Fort Baker Military Reservation aan de overkant) met vestingwerken. In de baai bevinden zich enkele eilanden, o.a. het eveneens van verdedigingswerken voorziene Angel Island; Treasure Island, waar in 1939 en 1940 de Golden Gate International Exposition werd gehouden, maar dat thans als marine- en luchtvaartbasis is ingericht; Yerba Buena met een marine-opleidingsschool en Alcatraz, de gevangenis, die de zwaarste misdadigers der V.S. herbergt.
Recreatie.
Behalve de 50 parken met een gezamenlijke oppervlakte van ca 1300 ha zijn er talrijke stranden en het merengebied in het Z.W. Meer uitgestrekte recreatiegebieden bevinden zich ten N. van de Golden Gate.
Geschiedenis.
In 1776 stichtte Spanje een militaire post onder Juan Bautista de Anza op de N. punt van het schiereiland met het oog op dreigende Russische expansie van Alaska uit; in hetzelfde jaar vestigden Franciscaner monniken iets zuidelijker een missie ter ere van de heilige Franciscus, waaraan de nederzetting, die eerst Yerba Buena heette, haar naam ontleent. Gedurende de eerste decennia bedroeg de bevolking slechts enkele tientallen inwoners, tot deze na de ontdekking van goud bij Sacramento in 1848 plotseling snel toenam. In 1850 waren er reeds ca 25.000 mensen en San Francisco was een der voornaamste amusementscentra, waar de goudzoekers hun buit door drinken, spel en straatgevechten weer kwijtraakten. Het banditisme verminderde pas, toen de burgers het recht in eigen hand namen en de voornaamste raddraaiers ophingen (Vigilance Committees). Hoewel een ongebreideld amusementsleven nog lange tijd voortgang vond, kreeg in tegenstelling tot andere grote steden de georganiseerde misdaad in San Francisco weinig kans meer. Na de aardbeving van 1906, waarbij ca 30.000 gebouwen in elkaar stortten, werd de stad in verrassend snel tempo in moderne stijl herbouwd.
Lit.: H. Asbury, The Barbary Coast (New York 1933); B. Woon, San Fr. and the Golden Empire (New York 1935); G. C. Dobie, San Fr.’s Chinatown (New York 1936); J. Dana, The Man Who Built San Francisco (New York 1936); W.P.A., Festivals in San Francisco (Stanford 1939); E.
Rosskam, San Fr. West Coast Metropolis (New York 1939); E. G. Potter, The San Fr. Skyline (New York 1939); J. A.
B. Scherer, The Lion of the Vigilances (Indianapolis 1939); G. F. Atherton, Golden Gate Country (New York 1945); M. Parton, Laughter on the Hill (New York 1945); W.P.A. (Guide Series), San Francisco, Guide to the Bay and its Cities (New York 1947); W. M.
Camp, San Fr., Port of Gold (New York 1947); J. Muench, San Fr. Bay Cities (foto’s) (New York 1947); R. O’Brian, This is San Fr. (New York 1948).
