Winkler Prins Encyclopedie

E. de Bruyne, G.B.J. Hiltermann en H.R. Hoetink (1947)

Gepubliceerd op 28-12-2022

GERUNDIUM

betekenis & definitie

is een reeds door de Romeinse grammatici gebruikte term, waarmede in het Latijn de verbogen naamvallen van de als substantief gebruikte actieve infinitivus worden aangeduid (genitief: laudandi, datief: laudando, accusatief: laudandum, ablatief: laudando; occasio laudandi, de gelegenheid om te prijzen). In schoolse zin wordt daarvan scherp onderscheiden het gerundivum, dat in tegenstelling tot het gerundium passief is en een adjectivum, het zgn. participium necessitatis: laudandus, -a, -um, moetende geprezen worden, dat zowel attributief (puer laudandus, de te prijzen jongen) als praedicatief (puer laudandus est, de jongen moet geprezen worden) gebruikt wordt.

Een verdere schoolse opvatting is, dat een gerundium met daarvan afhankelijke objectsaccusativus (bijv. occasio legendi epistulam, de gelegenheid om de brief te lezen) zonder verschil van betekenis in een constructie met het gerundivum kan worden omgezet (occasio epistulae legendae). Wetenschappelijk-historisch is het gerundivum primair en is het gerundium een jongere ontwikkelingsvorm van het gerundivum, die het eerst bij intransitieve werkwoorden is opgetreden en zich later heeft uitgebreid en actieve betekenis heeft aangenomen; het gerundivum zelf is eigenlijk een mediaal participium praesentis. Ook de moderne talen gebruiken de termen gerundium en gerundivum in aansluiting of zelfs in verkeerde aansluiting aan de schoolse opvattingen; de Franse grammatica gérondif voor een wending als „en chantant”, de Engelse gerund voor een vorm als „coming”.Lit.: F. Sommer, Handbuch der Lat. Laut- und Formenlehre,3de dr., Heidelberg 1948, blz. 592, 593; 615, 616 (m. lit.opg.).

< >