Winkler Prins Encyclopedie

E. de Bruyne, G.B.J. Hiltermann en H.R. Hoetink (1947)

Gepubliceerd op 28-12-2022

GAMMASTRALEN

betekenis & definitie

zijn electromagnetische stralen van gelijk physisch karakter als licht- en röntgenstralen en met gelijke voortplantingssnelheid. Evenals dit bij het licht het geval is, komt bij de voortplanting dezer stralen in de ruimte het „golfkarakter” naar voren, terwijl bij de wisselwerking met materie het „deeltjeskarakter” tot uiting komt.

De golflengte der gammastralen wordt gewoonlijk in X-eenheden uitgedrukt ( iXE = 10-11 cm), de energie der gammaquanta (fotonen) in millioen-electronvolt (1 MeV = 1,60 x 10-6 erg). Terwijl licht-en röntgenstraling ontstaat bij processen, die zich afspelen in de electronenstelsels der atomen (z atoom, atoommodel), wordt gammastraling verwekt in de atoomkernen, zowel bij spontane kern transformaties (z; radioactiviteit) als bij kunstmatig veroorzaakte kernreacties (z kernphysica). Ten gevolge van de zeer geringe golflengte der gammastralen, resp. de zeer hoge energie der gammaquanta, is het doordringend vermogen zeer groot. Om de gammastraling van radium tot op één tiende van de intensiteit te verzwakken is bijv. een dikte van 3 cm lood of 5 cm ijzer nodig.

De verzwakking berust op de verstrooiing der gammaquanta door botsing met de electronen, het zgn. comptoneffect en de absorptie der gammaquanta in de electronenstelsels, onder vrijmaking van electronen, het zgn. foto-effect. Gammaquanta met energie groter dan 1,01 MeV kunnen bovendien in de nabijheid van een atoomkern aanleiding geven tot paarvorming, waarbij uit de energie van één gammaquantum een positief en een negatief electron ontstaan (zgn. materialisatie, Z ook dematerialisatie). De compton-, foto- en materialisatie-electronen bezitten aanzienlijke energieën en dientengevolge ioniserende werking. Op de ioniserende werking dezer electronen berust ook de physiologische werking der gammastraling, die bijv. in de kankerbestrijding belangrijke toepassing vindt. Sterke doses gammastraling werken schadelijk en zelfs dodelijk op het levend organisme in.

< >