Journaal (Een) of een dagboek, is een boek, waarin zij, die aan het hoofd eener onderneming staan, eene zaak, een bedrijf uitoefenen, de feiten opteekenen, die voor de kennis der zaak in de toekomst van belang zijn. Het ontleent zijnen naam„dagboekjournaal" aan de omstandigheid, dat het dagelijks bijgehouden wordt, de voorvallen vermeldt naar tijdsorde, zooals zij op elkander gevolgd zijn. Voor het houden van een journaal bestaan, als voor het boekhouden in het algemeen, drie hoofdredenen: het dient tot ondersteuning van het geheugen; het leert aan de belanghebbenden den stand der zaken kennen, den vóór- of achteruitgang van het vermogen en de oorzaken daarvan; het strekt tot beveiliging van de regten van hen, die met den ondernemer in betrekking komen te staan. Volgens de wetten der beschaafde handeldrijvende natiën is elk koopman verpligt een dagboek te houden.
Zoo zegt ook ons wetboek van koophandel: „Elk koopman is verpligt dagboek te houden, waarin van dag tot dag, naar volgorde des tijds, zonder witte vakken, tusschenregels of kantteekeningen moeten worden aangeteekend zijne schulden en inschulden, de ondernemingen in zijnen handel, de trekkingen, acceptatiën of endossementen van wissels en andere handelspapieren, zijne verbindtenissen, en, in het algemeen, alles wat hij ontvangt en uitgeeft, van welken aard het ook zij, alles onverminderd zoodanige andere boeken, als in den koophandel gebruikelijk zijn, doch waarvan het houden door de wet niet geboden wordt.” Vorm eninhoud van het boek zijn hier vrij volledig omschreven, zonder dat het evenwel de bedoeling van den wetgever is, om de grenzen zijner definitie zoo naauw te trekken, dat de koopman niet met vrucht gebruik kan maken van die wijze van boekhouden, die door de theorie en de practijk als voor zijn bedrijf de meest passende wordt aangegeven. Onder het artikel „Boekhouden” is het onderscheid aangewezen tusschen het zoogenaamde enkel- en dubbel- of Italiaansch boekhouden, en is de beteekenis van het journaal in beide manieren voldoend uiteengezet.— Afzonderlijke vermelding verdient het scheepsjournaal, dat door den schipper aan boord van ’t schip gehouden wordt. De verpligting daartoe wordt den schipper eveneens opgelegd door de wet, die tevens de uiterlijke en innerlijke vereischten van dat boek opgeeft. Dat dagregister of journaal behelst: 1° de dagelijksche gesteldheid van weêr en wind; 2° de dagelijksche vorderingen of vertragingen van het schip; 3° de lengte en breedte, waar het schip dagelijks is; 4° alle rampen, welke aan schip en lading overkomen, en de oorzaken daarvan; 5° de gesteldheid, zooveel mogelijk, van hetgeen door rampen of kappen, snijden en kerven is verloren gegaan; 6° de koersen, die de schipper gehouden heeft, met de redenen van afwijking daarvan, hetzij deze vrijwillig, of uit noodzakelijkheid geschiedt; 7° alle besluiten, welke in den scheepsraad genomen worden; 8o het afdanken der scheepsofficieren en andere scheepsgezellen, en de redenen daarvan: 9° de ontvangst en uitgaaf betrekkelijk het schip en de lading, en, in het algemeen, alles wat schip en lading betreft, en tot het doen van rekening en verantwoording, of tot het staven of afweren van eenige vordering aanleiding zou kunnen geven. De laatste algemeene zinsnede geeft de reden van de geheele bepaling aan de hand en bewijst, dat al het voorgaande slechts als voorbeelden van de meest gewigtige, telken dage terugkeerende voorvallen moet opgenomen worden. Het journaal moet, zooveel de gelegenheid zulks toelaat, dagelijks aangehouden worden; de schipper en de stuurman moeten het telkens teekenen.
De schipper is verantwoordelijk voor den inhoud er van; de stuurman schrijft gewoonlijk den inhoud. Bovendien moet het journaal in elke haven, die de schipper binnenloopt, aan den consul of zijn plaatsvervanger en, waar deze niet is, aan de plaatselijke overheid vertoond worden, die, ten blijke daarvan, zijn „exhibitum” daar opzet, dat is, verklaart, dat het hem vertoond is, en die verklaring dagteekent en onderteekent. Het journaal is een authentiek stuk; het levert volledig bewijs op van hetgeen daarin vermeld staat, behoudens tegenbewijs, dat door alle belanghebbenden mag geleverd worden. Periodiek verschijnende tijdschriften noemt men ook wel journalen: zoo spreekt men van mode-journalen. Een reisjournaal behelst de door een reiziger te boek gestelde voorvallen en indrukken van zijne reizen.
