Compromis is eene overeenkomst, bij welke twistende partijen scheidsmannen benoemen, ten einde hun geschil te beslissen, en zich aan de uitspraak van deze onderwerpen. De naam is afkomstig van de belofte, welke partijen eertijds gewoon waren te doen, dat zij eene zekere som als boete zouden betalen, indien zij zich aan de uitspraak der scheidsmannen niet onderwierpen. Het regt der burgers, om te bepalen, dat hunne geschillen aan regters, door hen zelven gekozen, ter beslissing opgedragen kunnen worden, is een natuurlijk regt, dat door alle beschaafde wetgevingen wordt aangenomen. Alleen moest men, in ’t belang van het algemeen, die bevoegdheid binnen zekere grenzen beperken, en regelen en voorschriften geven omtrent de vormen, welke zoowel de partijen als de scheidsmannen in acht behooren te nemen.
De onderscheiding van het Fransche regt in het vrijwillig en het gedwongen compromis, welk laatste plaats vond bij geschillen tusschen compagnons en ter zake eener compagnieschap van koophandel, is in ons regt vervallen. Een compromis wordt bij ons alleen aangegaan door vrijwillige keuze der partijen; ook vooraf, bij het aangaan eener overeenkomst, kunnen zij zich verbinden, om geschillen, die in het vervolg mogten opkomen, aan het oordeel van scheidsmannen te onderwerpen. Ieder kan de geschillen omtrent regten, waarover hij de vrije beschikking heeft, aan scheidsmannen opdragen. Die vrije beschikking is, evenals voor het aangaan van eene dading, volstrekt noodig, omdat in het voorbijgaan van de van Staatswege aangestelde regters, en in het niet in acht nemen der in ’t algemeen voorgeschreven procèsvormen, als ’t ware een afstand van waarborgen, een in de waagschaal stellen van regten, gelegen is. Minderjarigen, onder curatéle gestelden, voogden, beheerders en allen, die de vrije beschikking over zekere regten geheel of ten deele missen, kunnen of in ’t geheel geen compromis aangaan, of slechts na het verkrijgen der vereischte magtiging.
In ’t belang der maatschappelijke orde is het compromis over sommige regten verboden, omdat zij aan de beschikking der individuen zijn onttrokken : b. v.: over giften en legaten tot levensonderhoud, huisvesting of kleeding; over scheiding tusschen echtgenooten; over alle geschilpunten den staat der personen betreffende; en in ’t kort over alle geschillen, waarover de wet geene dading toelaat. De wet schrijft den vorm van de acte van compromis voor. Geen compromis zonder schriftelijke acte, die onderhands of notariëel opgemaakt kan worden. Zij bevat de partijen, met hun namen, voornamen en woonplaatsen; de onderwerpen van het geschil, de namen en-woonplaatsen van de scheidslieden of van een scheidsman, steeds een oneffen aantal uitmakende; meestal ook den tijd, voor de beslissing toegestaan; het receptum der scheidsmannen; de wijze van procedéren; de bepaling of er naar streng regt, of als goede mannen naar billijkheid gevonnisd zal worden; het voorbehoud van hooger beroep der uitspraak, dat in de meeste gevallen gemaakt kan worden; en de verklaring, dat, bij ontstentenis van een of meer der benoemde arbiters, geene andere in hunne plaats zullen worden benoemd. Zie Arbiter en Arbitrage.
