Onder Fenians vertelden we jullie al, dat de Ieren naar meer onafhankelijkheid ten opzichte van Engeland streefden. We vertelden toen ook, dat de „HomeRule”-beweging veel gematigder was dan de beweging der Fenians.
De „Home Rulers” eisten voor Ierland eigen binnenlands bestuur met een eigen parlement; alleen op militair en handelsgebied wilden ze nog met Engeland verbonden blijven.
In de eerste tijden wilden de Engelsen niets van deze eisen horen, zelfs ’t liberale ministerie Gladstone (1880—1885) kwam den Ieren nog weinig tegemoet.
De door Parnell, den leider van deze beweging, die met anderen in ’t parlement zitting had, onder de Ierse boeren opgerichte Landleague ijverde voor verbetering van positie van de boeren tegenover hun, meestal Engelse, pachtheren.
Toen een wet, die den Ieren in deze kwestie wat tegemoet kwam, door het Lagerhuis was aangenomen, verwierp het Hogerhuis deze.
De Ierse boeren begonnen nu hun landheren te boycotten (zie: Boycot). Als een landheer een pachter, om, volgens de boeren, onbillijke redenen van zijn erf zette, weigerden alle andere boeren de boerderij te pachten. Ook konden de landheren geen Ierse bedienden en winkelwaren meer krij gen.
Hiertegen nam Gladstone gewelddadige maatregelen, de Landleague werd verboden en Parnell gevangen genomen. Het verzet luwde en Gladstone hergaf Parnell zijn vrijheid en begon zelfs onderhandelingen met hem, toen de Fenians roet in ’t eten gooiden door enige moorden.
De staat van beleg werd nu over Ierland afgekondigd en van een vergelijk tussen Gladstone en de „Home-Rulers” kwam vooreerst niets meer.
In 1886 zag Gladstone in, dat het zo niet langer ging en diende een wet tot verlening van Home Rule aan Ierland bij het Lagerhuis in; de wet kon echter geen meerderheid vinden en Gladstone trad af. Zijn opvolger, de conservatief Salisbury, zette een wet door, waarbij de mogelijkheid werd geschapen, dat de Ieren de Engelse grondbezitters konden uitkopen.
Onder de „Home Rulers” brak toen onenigheid uit, waardoor hun actie zeer leed.
In 1892 diende daarna Gladstone, die toen aan het bewind was, weer een Home Rulewet in, die aangenomen werd door ’t Lagerhuis, maar verworpen door ’t Hogerhuis.
Nu kwam in ’t begin van onze eeuw een bepaling tot stand, dat wetten, die driemaal waren aangenomen door het Lagerhuis in een tijd van minstens twee jaar, automatisch wet werden. Het Hogerhuis, dat zo’n wet dan dus twee keer verworpen had, had er den derden keer niets meer mede te maken.
Dit was een nieuwe kans voor de Ieren. Direct werd nu een nieuwe Home Rule-wet ingediend, waarbij bepaald werd, dat de Ieren een eigen parlement voor hun eigen zaken zouden krijgen. Ze zouden voorts een koninklijken stadhouder krijgen, terwijl buitenlandse politiek, post, leger, en vloot één geheel met de Engelse zouden blijven vormen.
De „Home Rule”-Ieren waren hiermee tevreden. De „Sinn Feiners”, die een geheel onafhankelijk Ierland wensten, echter niet.
Ook ’t protestantse deel van Ierland, Ulster, kon met deze wet geen genoegen nemen; men wilde daar niet onder een katholiek Iers bewind komen.
De wet werd door het Lagerhuis aangenomen en door ’t Hogerhuis verworpen, dit gebeurde nog een keer, maar den derden keer had het Hogerhuis er niet meer mee te maken en de Home Rule-wet kreeg rechtsgeldigheid. (Voorjaar 1914).
Ulster dreigde meteen met een opstand, waarvoor in ’t protestantse Engeland veel sympathie bestond.
Toen vroeg men in Engeland toch nog aan het Hogerhuis, of het zijn goedkeuring aan de Home Rule-wet wilde hechten, men zou dan sterker staan; maar het Hogerhuis weigerde, tenzij men Ulster van de wet uitsloot.
De regering wist toen niet wat te doen, de wereldoorlog bracht hier de oplossing: alle partijen verzoenden zich bij het dreigende gevaar. De invoering van de Home Rule-wet werd verdaagd tot na den oorlog.
In 1916 veroorzaakten de felle Sinn Feiners, die ontevreden waren over dit uitstel, een oproer te Dublin, echter zonder succes.
Na den oorlog kwam de kwestie dus opnieuw op het tapijt. De Home Rule-wet van 1914 werd niet ingevoerd, men kwam tot een nieuw vergelijk; alleen de felste Sinn Feiners verzetten zich hiertegen.
Ierland werd een Engels Dominion onder den naam „Irish Free State”. Ulster kreeg een aparte regering.
Na veel onderlingen strijd onder de Ieren werd de nieuwe regeling in 1923 ingevoerd.
Sinds 1931 ageren nu de Valera en zijn aanhangers weer heftig voor een „Ierland los van Engeland”, zodat opnieuw de kans op een breuk scheen te komen, nadat de Valera het bestuur in handen had gekregen. Toch schijnt een schikking niet uitgesloten en in onze dagen meer nabij dan ooit.
