Bij alle volken, van de meest primitieve tot de hoogst ontwikkelde toe, en door alle eeuwen heen is het haar een prachtig speelgoed geweest: verbeeld je, dat we eens geen haar op ons hoofd hadden, er zou, nog afgezien van het malle gezicht, een groot terrein van belangstelling minder zijn. ’t Zou helemaal niet nodig zijn in den spiegel te kijken, de kappers zouden overbodig zijn, . de shampoos en de frictions, om maar te zwijgen van de vervaarlijke toestellen voor haardrogerij en permanent wave.
Nu moet je echter niet denken, dat de zorgvuldige haarverzorging, die we in onzen tijd noodzakelijk vinden, iets nieuws is. Helemaal niet: muurschilderingen in de „Vallei van de graven der koningen” in het oude Thebe, afbeeldingen uit den tijd van koning Sargon van Assyrië (722—705 vóór Christus) bewijzen, dat ook in die oude tijden de dames —• en toen ook de heren — lange uren zoek brachten met het krullen en opmaken van hun eigen of eikaars haardos. Van de oude Perzen wordt zelfs verteld, dat ze de watergolf kenden en van een Egyptisch kapper, dat hij de „permanent wave” zou hebben uitgevonden. En je kent allemaal van afbeeldingen wel de haar-aanbidding uit den Lodewijken-tijd in Frankrijk en andere landen, die zich uitte in ontzaglijke poederpruiken en hoog torenende haarbouwwerken, waar de kappers op stelten bij aan het werk waren.
Aangezien het haar dus zo’n verbazend belangrijk onderdeel van ’s mensen hoofd, van zijn voorkomen en van zijn ijdelheid is, moeten we hier toch noodzakelijk iets vertellen over dat haar. Wat is een haar eigenlijk? Dat zal ik je eens haarfijn uitleggen. Het belangrijkste bestanddeel van het haar is hoornstof, verder enigszins gekleurd vet en pigment of kleurstof. Donker haar bevat in de kleurstof veel ijzerbestanddelen.
Ieder haar bestaat uit den haarcylinder — dat is de deftige naam voor wat we gewoon het haar noemen —, die boven de huid uitsteekt en den haarwortel, die in de huid ligt en omsloten is door den haarzak, een instulping van de huid. De wortel is weker en dikker dan de cylinder en eindigt van onderen in een knotsvormig gedeelte, de haarknop of haarbol, waarin weer de eivormige haarkiem zich bevindt. Je hebt allemaal wel eens opgemerkt, dat een uitgetrokken haar aan de punt een ietsje dikker wordt en eindigt in een uiterst fijn knopje, dat je niet zien, maar wel met een beetje goeden wil tussen je vingers voelen kunt.
Maar we kunnen de bestanddelen van een haar ook nog nauwkeuriger bekijken. Als we een haar onder den microscoop leggen, wat je bij gelegenheid maar eens moet doen, dan lijkt één zo’n haar een dikke balk en dan zien we, dat die balk weer uit verschillende delen is samengesteld: in de eerste plaats de opperhuid, bestaande uit schubvormige cellen, die als dakpannen op elkaar liggen, daarna de schors of haarsnede, een doorschijnende massa, vaak donker gestippeld, gevlekt of gestreept, bestaande uit plaatjes en vezelcellen en tenslotte het merg, dat het best te vergelijken is met een dubbele kralenstreng, die midden door het haar heenloopt, van wortel tot top.
Ieder van die cellen, die hoekig-rond van vorm zijn, bevat een kern en vele kleine luchtblaasjes. Bij donker haar zit ook kleurstof in het merg, doch hoofdzakelijk wordt de kleur van het haar bepaald door microscopisch kleine korreltjes kleurstof, die in de plaatjes van de schorslaag zitten.
Wanneer in het merg veel luchtblaasjes zitten, is het haar lichter van kleur; bij grijs of wit haar komen ook luchtblaasjes voor in de schors; dit gebeurt bijna altijd, als de mensen oud worden en soms ook na een zware ziekte of veel verdriet.
Hoe de haren in de huid zitten, kun je onder „Huid” zien.
Bij den mond van den haarzak zitten een paar smeerkliertjes, die zorgen, dat de haarzak, het haar en de huid vettig blijven, terwijl een paar gladde spiervezels, die met de uiteinden van de haren in verband staan, door hun onwillekeurige bewegingen de oorzaak kunnen zijn, dat de haren, die gewoonlijk schuin zijn ingeplant, rechtop gaan staan.
Je zult wel nooit hebben meegemaakt, dat werkelijk bij een hevigen schrik „de haren je te berge rezen”, zoals de uitdrukking luidt, doch wel heb je, als ’t koud was of je ergens van schrok, meermalen „kippenvel” gehad: dat is tenslotte hetzelfde verschijnsel.
De haren worden gevoed door een vloeistof, die door de bloedvaten van den haarzak afgescheiden wordt. Hieruit begrijp je al zo, dat het nauwste verband bestaat tussen het gestel van den mens en zijn haar. Is de huid gezond, dan ziet ook het haar er glanzig en zacht uit, is de huid door ziekte, hevige gemoedsaandoeningen, slapeloze nachten of oververmoeidheid slap en krachteloos geworden, dan is het haar dof en moeilijk te hanteren, er zit geen „fut” in, zoals men zegt. Je weet, dat bij een totale verandering in de hoofdhuid, b.v. bij typhus, de haren uitvallen of afbreken. In zo’n geval kan soms weer nieuw haar in de haarzakken komen, doch op kale plekken, waar geen haarzakken zijn, kan nooit — zelfs door het voortreffelijkste haartovermiddeltje — meer haar groeien!
Behalve door ziekte kan het haar ook erg lijden door een verkeerde behandeling en dit zeggen we vooral aan ’t adres van de jongedames, die natuurlijk graag mooi willen zijn, dat spreekt vanzelf, maar die toch wel degelijk op moeten letten, aan wien ze beur haar, het mooiste sieraad der vrouw, toevertrouwen.
Voor de minder gelukkige onder onze lezeressen, die geen natuurkrul hebben — en dat zijn er in ons land heel wat — vertellen we hier nog even iets over het krulhaar. Volgens de statistieken heeft 30% van de West-Europese vrouwen echt krullend haar, 50% heeft haar met een lichte neiging tot krullen en van de overige 20% is het haar totaal sluik.
Wat is nu eigenlijk ’t verschil tussen krullend en sluik haar? Wel, eenvoudig dit, dat een sluik haar, microscopisch gezien, een ronde doorsnede heeft, een krullend haar een ovale en een sterk gekroesd haar, zoals b.v. bij de negers voorkomt, een boonvormige doorsnede.
Om nu toch krullend haar te krijgen, als het haar van nature weinig of geen neiging tot krullen vertoont, laten veel vrouwen tegenwoordig ’t haar permanenten.
Over het opmaken van het haar in de verschillende tijdperken van de geschiedenis vertellen we onder „Kapsels”.
