heet het stelsel van plechtige handelingen en voorgeschreven vormen, die moeten worden gevolgd bij godsdienstoefeningen, aan de hoven van vorsten of o.a. ook in den omgang van verschillende volken met elkander. Hieruit volgt dus al, dat wij verschillende soorten van ceremonieel kennen, o.a. het godsdienstige ceremonieel, dat wel de ritus wordt genoemd, het hofceremonieel, dat o.a. wordt aangeduid met den naam etiquette en het z.g. volkenrechtelijk ceremonieel, dat veelal afhankelijk is van oude gewoonten en waartoe b.v. behoren het elkaar salueren op zee door schepen; de maatregelen, die moeten worden genomen bij een samenkomst van vorstelijke personen, bij de ontvangst van gezantschappen, enz.
Aan de hoven der vorsten heeft men ceremoniemeesters, die ervoor moeten zorgen, dat het ceremonieel in de puntjes wordt uitgevoerd; hun lastigste taak is misschien wel, aan ieder de plaats te geven, die hem of haar volgens rang en stand toekomt.
In vroeger tijd, b.v. aan de hoven van Philips II van Spanje en Lodewijk XIV van Frankrijk was een verbazend omslachtig ceremonieel voorgeschreven. Misschien heb je wel eens gehoord van het „grand” en „petit lever du roi”. „Lever du roi” noemde men in Frankrijk de bijzondere plechtigheid, die plaats had in de kamer van den koning, nadat deze was opgestaan. Zodra de koning wakker was en zijn gebed had opgezegd, begon het „petit lever”. Om dit „petit lever” bij te mogen wonen, moest men het recht van de „grandes entrées” hebben, hetgeen een eer was, die zelden werd verleend. Wanneer de koning uit zijn bed was gestapt en in zijn kamerjapon was gehuld, begon het „petite entrée”. Leden van den hoogsten adel, de staatssecretarissen en enkele hovelingen werden dan in zijn tegenwoordigheid toegelaten. De kroonprins of een van de allerhoogste edelen bood hem den handdoek aan. Evenzo werd zijn hemd hem gegeven door den prins, die het hoogst was in rang, of, wanneer er geen prins was, door den opperkamerheer.
Het „grand lever” had pas plaats, wanneer de koning geschoren en gekapt was.
Bij het „grand lever” werden vervolgens zeer vele edelen ontvangen. Wanneer de koning geheel gekleed was en de aalmoezenier de gebeden had beëindigd, werden de gezanten en andere hooggeplaatsten in gehoor ontvangen. Het „grand lever” werd besloten door dit audiëntie-uur.
Dat alles was inderdaad wel een sterk voorbeeld van overdreven ceremonieel. In den laatsten tijd is het ceremonieel aan de hoven heel wat vereenvoudigd; ook onze Koningin is in dit opzicht op eenvoud gesteld.
