Gemeente in Overijsel, aan beide zijden van den IJsel, omgeven door de Overijselsche gemeente Diepenveen en de Geldersche gemeenten Voorst en Gorssel, wordt door de Schipbeek doorsneden, en beslaat een oppervlakte van ruim 1400 bunder, deels diluvisch zand, deels klei ; de gemeente bevat njets dan de stad Deventer, met in 1899: 26.212 inw.; kiesdistrict zie volgend artikel’ personeele belasting 5<Ie klasse.
De stad Deventer ligt aan de monding van de Schipbeek in de IJsel, waarover hier een schipbrug voert, aan den rechteroever, op een eenigszins hoogen zandgrond, aan de lijnen Amersfoort— Hengelo der H. S M. en Zwolle D. der S S , en aan de tramlijn Deventer—Borculo, 16 km. van Apeldoorn, 38 km. van Almelo, 30 km van Zwolle ; zij heeft nauwe, ouderwetsch uitziende straten, doch ruime pleinen (Brink, Nieuwe markt, Vischmarkt, Houtmarkt) en fraaie wandelwegen(de Worp, aan de overzijde van de IJsel, enz.); onder de kerken zijn de voorn, de herv. Groote of Lebuinuskerk, een der schoonste kerkgebouwen van Nederland, waarschijnlijk omstreeks 1040 gebouwd, in 1235 en 1334 door brand vernield, omstreeks het midden der I4<lc eeuw herbouwd, met een merkwaardige crypt (krocht) onder het koor, en een in 1613 voltooiden toren, verder de Berg- of Nikolaaskerk, met twee torens van bijna gelijke hoogte; en de kath. Broederkerk, in het bezit van drie merkwaardige evangelieboeken, die naar men meent door Lebuinus geschreven zijn; onder de overige bouwwerken van D. moeten vermeld de Waag op de Brink in 1528 in gothischen stijl gebouwd, met een koperen ketel aan een der zijmuren, waarin naar het volksverhaal een muntmeester de doodstraf onderging, verder het stadhuis, welks voorgevel in 1693 werd vernieuwd, en met een verzameling kunsten verschillende merkwaardige voorwerpen, waaronder een in 1872 zeer gelukkig gerestaureerde schilderij van Gerard Terborgh; D. heeft een gymnasium, een gemeentelijke hoogere burgerschool met 5-jarigen cursus (het 16 Febr. 1630 geopende Atheneum), een gemeentelijke middelbare school voor meisjes m. vierjarigen cursus, en is zetel van een district (arrondissementen Deventer, Almelo, Enschedé, Ootmarsum) van de derde inspectie van het Lager onderwijs; er is voorts een rijkskweekschool voor onderwijzers, alsook een gemeentelijk archief; D. heeft een agentschap der Nederl. Bank. Hoofdmiddelen van bestaan zijn handel, scheepvaart, industrie (tapijtweverij, ijzergieterij, rijwielfabriek, weverij, gebreide goederen, ververij, aardewerkfabrikage, bierbrouwerij, cichoreifabrikage, leerlooierij, touwslagerij, koekbakkerij—Deventerkoek, enz.), en winkelnering. D. heeft een kantongerecht (vierde kanton van het arrond. Zutphen), welks rechtsgebied zich uitstrekt over de gemeenten Bathmen, Deventer, Diepenveen, Olst, Kaalte, Wijhe.
D. heet ook een kiesdistrict voor leden der Staten-Generaal; onderstaande tabel geeft aan de gemeenten die er toe behooren, de plaatselijke voorwaarden voor huur- en loonkiezers, en het bedrag waartoe genot van kost en inwoning in die gemeenten herleid wordt om als werkelijk inkomen te worden berekend
Gemeenten of gedeelten daarvan Huurprijs per week. Minimum inkomen per jaar Vrije kost en inwoning
Deventer f 1,50 f400.— f275.—
Diepenveen. . . f1.— f 300.— f 200.—
Olst “ “ “
Bathmen f 0,80 f 275.— f 175 —
Voorst “ “ “
De stad D., oudtijds Daventre of Daventria in de gouw Hamaland, bestond reeds in de 8ste eeuw en behoorde in de 9<ie eeuw tot de belangrijkste marktplaatsen dezqr landen, kreeg in 1241 van het stift te Elten den Katertol, en zag zich sinds door de vorsten van Holland, Gelderland, Utrecht en Denemarken met belangrijke rechten ten aanzien van handel en scheepvaart begiftigd; onder de bisschoppen van Utrecht en onder Karel V, Filips II en ten tijde van het Gemeenebest was het de hoofdstad van Overijsel.
Geschiedkundige herinneringen:
755, de evangelieprediker Lebuinus sticht te D. een kerk, die vijf jaren later door de Saksers wordt verwoest.
778, D. valt in handen der Saksers.
883, D. door de Noormannen geplunderd en verbrand.
1120, D., door Hendrik V belegerd, moet zich aan hem overgeven.
1123, D. weerstaat de aanvallen van hertog Lotharius v. Saksen en den bisschop v. Munster.
1180, 1186, 1196, I). herhaaldelijk vruchteloos door de Geldersehen aangevallen.
1202, D. door de Gelderschen en Hollandscben vermeesterd.
1334, D. voor twee derden door brand verwoest.
1456, D., in Aug. door de Bourgondiërs belegerd, sluit met deze eeD verdrag, waarop het beleg wordt opgeheven
1510, D. door de Gelderschen onder Karel van Egmond belegerd; deze trekken echter weldraaf.
1578, 19 Nov., de graat van Rennenberg brengt de stad in de macht der Staatschen.
1587, 29 Jan., D. wordt door den Ier William Stanley aan den spaanschen overste Taxis overgeleverd.
1591, 10 Juni, D. door prins Maurits weer aan de Spanjaarden ontnomen.
1672, 22 Juni, D. door de Munsterschen bezet en eerst in April 1674 ontruimd.
1787, Jan., patriotische woelingen te D., waarop 20 Sept. een pruisische troepenmacht de stad binnenrukt en plundert.
1814, 26 April, de fransche bezetting, na zich geruimen tijd tegen de kozakken en den nederandschen landstorm te hebben staande gehouden, trekt met krijgseer, wapenen enz. af.
1865. De spoorlijn Zutphen—Deventer geopend, 5 Aug.
1866. De lijn Deventer—Zwolle geopend.
1901. Tentoonstelling voor kunst en kunstnijverheid.
