Er zijn een paar theorieën waarom we letters geven met sinterklaas. → Wodan vond volgens de Germanen de runen (Oud-germaanse lettertekens) uit. Sommigen leggen daar het verband met ons gebruik. Na de → kerstening kwam Sinterklaas voor Wodan in de plaats, maar bleef het letters geven bestaan. Omdat het Sint-Nicolaasfeest op kloosterscholen begonnen is, stelt een andere theorie dat de letterlekkernijen terug te voeren zijn op het leren lezen van letters, waarna men de letter als beloning mocht opeten.
Dit sloot aan bij de middeleeuwse gedachte dat je door het eten van letters intelligent werd wij kennen nog altijd het woord ‘lettervreter’.In de 19de eeuw werd er bij de cadeautjes die op tafel werden ‘gereden’, de eerste letter van de naam van een kind in brooddeeg gelegd. In de plaats daarvan kwam later een banketletter of een chocoladeletter. Zo beschrijft J.J. Gouverneur in 1857 in een gedicht dat ‘Kleine Jan’ als een sinterklaasgeschenk zijn naam in banket krijgt.
Kleine Jan ook kreeg zijn deel;
Bijkans kreeg hij al te veel:
Suikergoed, met goud bezet, Zijn naam J.A.N. heel in banket, Een mooi hart van marsepein, Uleveltjes, groot en klein, En, tot rooken achterna, Een cigaar van chocola.
Louis Couperus beschrijft in Eline Vere (1889) dat de rijkere jongeren hun naam in chocoladeletters krijgen.
De koekletters zijn ouder dan die van chocolade, zoals op stillevens uit de 17de eeuw te zien is (stilleven Clara Peters 1607; David Vinckbooms 1620). Op het ‘Stilleven met lettergebak’ van Peter Binoit (1615; Groninger Museum) staan witte (wit door amandelen, suiker en rozenwater) en rode (rood door eetbare ijzerhoudende klei, rode bolus genaamd) letters afgebeeld.
In De Volmaakte Hollandsche Keukenmeid vinden we het recept: Letterkoeken, hoe men die bakken zal. Neemt 3 ponden beste bloem; twee ponden en een half witte poeijer-suiker, die heel droog moet zyn, en met de rolstok heel fyn gewreven moet worden. Neemt 6 eijeren met het wit daar by, en 5 of 6 klein geraspte notemuscaten en 20 kruitnagels, en wat foelie, te samen fyn gestooten, men moet te samen 2 loot kruid hebben. Neemt dan een schil van Sukade fyn gesneden, een halfpond gesmolte boter, en dit te samen geroert; maar men neemt de eijeren met het kruid en de suiker eerst, en dan doet men de bloem met de boter al roerende daarvan langsamerhand in, en dan ter deegen doorgekneed, en dan opgemaakt, en dan op een plaat in den oven laten bakken, of in een Taartepan in vormtjes gelegd, en zo laten bakken en koud worden is excellent goed.
In de → Tweede Wereldoorlog maakte Verkade bij gebrek aan cacao letters van → taaitaai. Tegenwoordig worden letters vooral van chocolade gemaakt, maar ze zijn natuurlijk ook van → banket bekend. Het ‘letterseizoen’ begint altijd in week 39. Naast zoete letters zijn er banketletters met saucijs, letters gemaakt van kaas of plastic letters gevuld met noten te koop.
→ Chocoladeletter Booy, 2008; Van Eeden, 1991; Ghesquiere, 1989; Van Gilst, 1969; Van de Rakt, 2005.
