I. Werking, MEYER 266. Omnis ... actio causatur ab aliquo exsistente in actu, s.
THOMAS, SUM. THEOL.I-II, Q. 79,A. 2,c., Elke Werking wordt teweeg gebracht door een wezen dat reeds metterdaad is. — Actio est actus ab agente in aliud, s. THOMAS, COMM. IN III PHYSIC. LECT. 5, N° 15, Werking is de inwerking van den dader op iets anders. — Actio si completur, infert passionen necessario, s. BONAVENTURA, COMM.
IN IV SENTENT. D. 12, A. 3, Q. 2, SOL., Een werking die voltrokken wordt geeft noodzakelijk mede te kennen dat iets ondergaan wordt. — Instrumentum habet duas actiones, mam instrumentalem, secundum quam operatur, non in virtute propria, sed in virtute principalis agentis, aliam autem habet actionem propriam quae competit sibi secundum propriam formant, S. THOMAS, SUM. THEOL. Ill, QU. 62, A. I, AD 2, Een werktuig heeft een dubbele werking.
Een werktuigelijke, waardoor het iets voortbrengt, niet door eigen kracht, maar door de kracht van de hoofdoorzaak. En een eigen werking, die er aan toekomt naar zijn eigen vorm, THEOL. SUM. XXII, 59. — Actio ex hoc, quod est actio, consideratur ut ab agente; in quantum vero est accidens, consideratur ut in subjecto agente, s. THOMAS, QU. DISP.DE POTENTIA Q. 7, A. 9, AD 7, De werking als werking wordt beschouwd als van den dader voortkomend-, als bijkomstigheid daarentegen wordt ze beschouwd als den dader aandoende. — Actio non est in agente, sed in patiënte, De werking hoort eigenlijk niet in den dader, maar wel in hem die ondergaat thuis. — Actio quae efficienter procedit ab aliquo agente, non potest esse productiva illius, Een werking die door den dader wordt teweeg gebracht kan niet op haar beurt hem teweegbrengen. — Una actio a duobus agentibus non videtur progredi posse, S.
THOMAS, SUM. C. GENT. III, 70, Een zelfde werking kan niet van twee daders voortkomen. — Actiones fiunt a superante, De werkingen komen van een overwinnenden dader voort. — Forma substantialis generantis est principium actionis ut forma substantialis introducatur in generatum, s. THOMAS, SUM. C.
GENT. III, 69, De vorm van hem die voortbrengt is het beginsel van de werking waardoor het voort te brengen we-qen de zelfstandige vorm moet worden ingestort. — Forma substantialis est primum actionis principium, sed non proximum, s. THOMAS, SUM. THEOL. I, Q. 77, A. 1, ad 4, De zelfstandige vorm is wel het eerste, maar niet het naast bij liggende beginsel der werking. — Actio est proprie actualitas virtutis, s. THOMAS, SUM.
THEOL. I, Q. 54, A. 1, c., De werking is eigenlijk de dadelijkheid van een kracht. — Actio secundum quod est praedicamentum, dicit aliquid fluens ab agente et cum motu, s. THOMAS, COMM. IN I SENT., D. 8, Q. 4, AD 3, Als hoofdbegrip geeft werking iets te kennen dat uit den dader voortvloeit en beweging kent. — Eicet motus sit idem moventis et moti, propter hoe quod abstrahit ab utraque ratione, tamen actio et passio differunt propter hoe quod has diversas rationes in sua significatione includunt, S. THOMAS, COMM. IN III PHYSIC., LECT. 5, N° 13, Hoewel de beweging, daar ze beide verhoudingen veronachtzaamt, in gelijke mate op den beweger en op het bewogene teruggaat, toch verschillen werking en lijding juist hierdoor dat ze beide voornoemdeverhoudingen mede te kennen geven. — Actio sensitiva, Zintuigelijke werking, VOGELS I, 6. Actio substantiae, Werking der zelfstandigheid. Actio substantialis, Zelfstandige werking, MEYER 266. Actio successiva, Geleidelijke werking. Actio supernaturalis, Bovennatuurlijke werking, MEYER 267. Actio transiens, Overgankelijke werking, BEYSENS, NATUURPHILOSOPHIE 184; overgaande werking, IBIDEM 82 (Tgd Actio immanens, Inblijvende werking). Actio univoca, Eénnamige, éénzinnige, censduidige, gelijksoortige werking (DENKLEER).
2. Handeling (Tgd. FACTIO, Making). Motus (est) actus imperfecte, scilicet exsistentis in potentia, huiusmodi autem actio est actus perfecti, idest exsistentis in actu, s. THOMAS, SUM. THEOL., I, Q. 18, A. 3, AD I, De beweging is de akt van het onvolmaakte, d. i. van datgene wat nog in aanleg is, terwijl de andere handeling de akt is van het volmaakte, d. i. van datgene wat in akt is, THEOL. SUM. I, 513. — Deus est causa omnis actionis, prout quodlibet agens est instrumentum divinae virtutis operantis, s. THOMAS, QU. DISP. DE POTENTIA Q. 3, A-7, C., God is oorzaak van elke handeling in deezen zin dat elke dader een werktuig is van Gods kracht. — Deus est causa actionis cuius lib et, inquantum dat virtutem agendi, et inquantum conservat earn et inquantum applicat actioni et inquantum eius virtute omnis alia virtus agit, IBIDEM, God is oorzaak van elke handeling, Hij verstrekt namelijk het vermogen om te handelen, Hij houdt dit laatste in stand en doet het metterdaad handelen en door Zijne kracht werkt elke andere kracht. — Duplex est actio: una, quae procedit ab agente in rem exteriorem, quam transmutat...-, alia vero actio est, quae non procedit in rem exteriorem, sed stat in ipso agente ut perjectio ipsius, et haec proprie dicitur operatio, s. THOMAS, QU. DISP. DE VERITATE Q. 8, A. 6, C., Daar zijn twee soorten van handeling, een eerste die van den dader uitgaat en een voorwerp buiten hem aandoet en verandering doet ondergaan-, een tweede die niet een wezen buiten hem aandoet, maar als een volmaaktheid in den dader blijft en deze heet eigenlijk handeling.— Dei actio (...) est eius essentia, cum relatione ad creaturam, s. THOMAS, QU. DISP. DE POTENTIA Q. 3, A. 3, C., Gods handelingen zijn zijn wezenheid met er bij een betrekking tot het schepsel. — Actio, quae non est substantia agentis, inest ei sicut accidens subiecto, s. THOMAS, SUM. c. GEKT. II, 9, Een handeling die niet tot de zelfstandigheid van den dader behoort doet hem aan zoals een bijkomstigheid haar subjekt. —Actiones sunt suppositorum, De handeling gaat op het heele wezen terug.
—Actio fit per contactum, Een handeling geschiedt door verbinding. — Actio fit per contraria, Een handeling geschiedt door de ontmoeting van tegenstrijdige krachten. — Actio non fit sine aliquo motu, Een handeling geschiedt niet zonder eenige beweging. — Actio recipit magis et minus, Een handeling is voor meer en minder vatbaar. — Non datur actio in distans, Niets werkt op afstand in. — Actio primo et principaliter in obiectum tendit, s. THOMAS, QU. DISP. DE VERITATE Q.10, A. 9, c., De handeling is vooral op het voorwerp gericht. — Actio accidentalis, Toevallige handeling, MEYER 266, bijkomstige handeling. Actio aequivoca, Gelijkluidende handeling, dubbelzinnige handeling, VAN ALTDORF 158; gelijknamige handeling, MEYER 266; meerzinnige handeling. Actio animae, Handeling der ziel. Cum actio animae sit actio vitae, vivum autem est quod seipsum movet ad operandum, oportet quod omnis operatio animae sit secundum aliquod intrinsecum agens, s. THOMAS, QU. Disp. DE ANIMA A. 13, C. ,Daar de handelingen der ziel een levensverrichting zijn en een levend wezen dat wezen is dat zichzelf tot handelen beweegt, zoo moet elke handeling der ziel op een innerlijk werkend beginsel teruggaan. — Oportet ... quod quantum ad rnodum agendi omnis actio animae transcendat Operationen) vel actionem naturae inanimati, S. THOMAS, QU. DISP. DE ANIMA A. 13, C., Wat de wijze van handelen betreft moet elke handeling der ziel de natuurlijke verrichtingen van het ongestelde overtreffen. — Actio appetitiva, Streefverrichting. Actio bilateralis, Tweezijdige handeling, BELLEFROID 21 (RECHT). Actio bona, Goede handeling, METER 267. Non ... est actio bona simpliciter, nisi omnes bonitates concurrant, s. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. 18, A. 4, AD 3, Een handeling is niet onvoorwaardelijk goed, of ze moet in alle opzichten goed zijn.—Actio cognoscitiva, Kenverrichting. Actio coniuncti, Verrichting van ziel en lichaam samen. Actio continua, Aanhoudende handeling. Actio creativa, Scheppingsverrichting. Actio directa, Rechtstreeksche handeling. Actio dispositionis, Daad van beschikking, BELLEFROID 21 (RECHT). Actio exterior, Uitwendige handeling. Actio externa, Uiterlijke handeling. Actio humana, Menschelijke handeling. Actio illicita, Ongeoorloofde handeling, BELLEFROID 21, onwettige handeling (RECHT). Actio immanens, Inblijvende handeling, TERBURG 13 (Tgd Actio transiens, Voorbijgaande handeling). Actio immaterialis, Onstoffelijke handeling, MEYER 266. Actio immediata, Onmiddellijke handeling. Actio immoralis, Onzedelijke handeling, BELLEFROID 21. Actio indifferens, Zedelijk onverschillige handeling. Actio indirecta, Onrechtstreeksche handeling. Actio in distans, Inwerking op afstand, BEYSENS, NATUUR PHILOSOPHIE 98. Actio instantanea, Handeling van een oogenblik. Actio interna, Innerlijke handeling. Actio invalida, Ongeldige handeling. Actio iuridica, Rechtshandeling, BELLEFROID 21. Actio iurisdictionis, Daad van rechtsmacht, IBIDEM. Actio licita, Geoorloofde handeling, IBIDEM, wettige handeling. Actio mala, Slechte handeling. Quitidquid est entitatis et actionis in actione mala, reducitur in Deunt sicut in causam; sed quod est ibi defectus, non causatur a Deo, sed ex causa secunda deficiënte, S. THOMAS, SUM. THEOL. I, Q. 49, A. 2, AD 2, Al wat er in een slechte handeling aan wezen en handeling voorhanden is gaat op God terug als op zijn oorzaak, wat er integendeel onvolmaakt is valt niet aan God, maar aan het in gebreke blijven van de tweede oorzaak te wijten. — Actio materialis, Stoffelijke handeling. Actio mediata, Middellijke handeling. Actio metaphysica, Metaphysische werking. Actio moralis, Zedelijke handeling. Actio naturalis, Natuurlijke handeling. In actionibus naturalibus formae substantiales non sunt immediatum actionis principium, sed agunt mediantibus qualitatibus activis et passives, sicut propriis instrumentis, S. THOMAS, COMM. IN IV SENTENT. D. 12, Q. I, A. 2, SOL. 2, C., Bij natuurlijke verrichtingen is de zelfstandige vorm niet het onmiddellijke beginsel der handeling, maar integendeel handelt deze met behulp van de geschiktheid tot handelen en ondergaan welke hij als een geëigend werktuig aanwendt. — Actio physica, Physische handeling. Actio possessionis, Daad van bezit, BELLEFROID 21 (RECHT). Actio propria, Eigen werkzaamheid. Actio reflexa, Terugschouwende handeling. Actio sacrificalis, Offerhandeling, JANSSENS, HET MYSTERIE DER VERLOSSING 253. Actio secunda, Tweede handeling. Quia motus est actus mobilis, secunda actio, inquantum est actus operantis, dicitur motus eins, ex hac similitudine, quod, sicut motus est actus mobilis, ita huiusmodi actio est actus agentis, S. THOMAS, SUM. THEOL. I, Q. 18, A. 3, AD I, Omdat nu de beweging de akt is van het bewogene, wordt de tweede handeling, die de akt is van de werkende oorzaak, om wille van die gelijkenis ook haar beweging genoemd; want evenals de beweging de akt is van het bewogene, is de innerlijke handeling de akt van de werkende oorzaak, THEOL. SUM. I, 513. Actio tolerantiae, Daad van eenvoudig gedongen, BELLEFROID 21. Actio unilateralis, Eenzijdige handeling (RECHT). Actio valida, Geldige handeling. Actio vitalis, Levensverrichting, levensdaad. Actio voluntatis, Wils verrichting. Sicut omnis actio naturalis est a Deo, ita omnis actio voluntatis, inquantum est actio, non solum est a voluntate ut immediate agente, sed a Deo ut a primo agente qui vehementius imprimit, s. THOMAS, QU. DISP. DE VERITATE Q. 22, A. 8, c., Evenals elke natuurlijke werking van God voortkomt, zoo ook komt elke wilsverrichting in zoover de werking is niet alleen van den wil, haar onmiddellijk beginsel, voort, maar ook van God, eersten werker die veel heviger inwerkt.
