1. je-, dat kun je wel denken; daar komt niets van in; dat maak je mij niet wijs. Tussenwerpsel, vaak voorafgegaan door ‘ja zeg.Vgl. ammehoela/aan mijn hoela; je tante (op een houtvlot); je zus/zuster op een houtvlot (in d’r blote kont/met het bonenhoedje enz.).
‘Dat je me ervan afhelpt. Jullie vrouwen uit het leven zijn met die dingen toch vertrouwd?’ ‘Je moeder zal je bedoelen, smeerlap’, zei Riek kwaad. (Nou en... mijn leven op de walletjes. Door Riek verteld aan Jan A.L.M. Naaijkens, 1986)
2. - aller...,de oorsprong, essentie of oorzaak van iets; de promotor, de exponent van een bepaalde zaak; de eerste in een reeks. Deze modieuze uitdr., vaak ironisch gebruikt, werd overgenomen uit het Engels (the motherofall...) en werd bij ons populair sinds 1991. Saddam Hus- sein had het toen m.b.t. de Golfoorlog over de moeder aller oorlogen,hetgeen doet veronderstellen dat we hier met een typisch Arabische frase te maken hebben. In de koran wordt weliswaar enkele malen gesproken over de moeder der...(bij v. gezegd van steden), maar in het Engels komt deze constructie ook al voor bij Chaucer en andere klassieke schrijvers. De rivier de Mississippi werd overigens thefatherof watersgenoemd. In Frank Herberts sciencefic- tion-roman Dune(1965) is sprake van ‘a great- great-great grandmother of a storm’. Misschien is Heraclitus wel de inspirator geweest voor de bedenkers van dergelijke constructies. Hij had het immers over de oorlog als vader aller dingen.In ieder geval wordt de uitdr. in het Nederlands niet meer uitsluitend in een oor- logscontext gebruikt. Tegenwoordig duikt ze zelfs meer op in een sportieve context (de moeder aller sporten; de moeder aller wedstrijden enz.) en wordt ze ook in politieke kringen met regelmaat genoteerd. De uitdr. wordt niet alleen toegepast op levenloze dingen, maar net zo goed op personen (de moeder aller moeders).
De moeder aller veldslagen. Kroniek van de Golfoorlog. Titel van een boek verschenen in 1991 (De Volkskrant)
Wolf, in het bezit van een horecadiploma, wordt binnen het JMW beschouwd als ‘de moeder van alle cafés’. (HP/De Tijd, 08/07/94)
Het festival-seizoen, de moeder aller rampen, behoort weer tot het verleden. (Oor, 24/09/94)
De ommekeer kwam met de moeder van alle nederlagen voor de actievoerders: de aanleg van de Oostlijn in de Nieuwmarktbuurt. (Elsevier, 19/11/94)
De moeder aller nederlagen. (Titel boek van Chris Willemsen, 1995)
Na de ‘moeder aller voetbalwedstrijden’, groeide zelfs het nieuwe, nietsvermoedende Ajax-stadion in aanbouw, de Amsterdam Arena, uit tot een bedevaartsoord. (Elsevier, 03/06/95)
De moeder aller regeerakkoorden ligt vast in het ‘sleutelplan’ van Jean-Luc Dehaene. (Knack, 31/05/95)
We lezen in NewsPeek een bericht over Jimi Hen- drix en als we op het woord ‘Hendrix’ klikken, staat er een bio van de meestergitarist op het scherm. Daarin wordt gerept over een Fender-gi- taar en een klik op ‘Fender’ biedt vervolgens achtergrondinfo over Leo Fender en diens moeder aller rockgitaren. (Wave, juni 1995)
Pinkpop, Parkpop en Pukkelpop verbleken tot een flets dagje uit vergeleken bij de Moeder van alle Nederpopfestivals. (HP/De Tijd, 16/06/95)
Ook voor de rest was vaagheid troef: afwachten of de Lubbers-wijzigingen in de sociale zekerheid effect hebben, een nieuwe organisatiewet sociale zekerheid en... een ‘fundamentele discussie over de toekomst van de sociale zekerheid in 1996’, de moeder aller vooruitschuifoperaties. (Elsevier, 29/07/95)
3. - natuur,poëtische ben. voor ‘de natuur’, en meer algemeen ook voor ‘de Schepper’; tegenw. een cliché. Ook in andere talen, zoals Engels mother nature-,Duits MutterNatur.De uitdr. zou teruggaan op de ode ‘Zürchersee’ (1750) van de Duitse dichter Friedrich Klopstock (1724 -1803).
Moeder Natuur heeft Dawn verder toebedeeld met vooruitstekende tanden, vet haar en een voortdurend chagrijnige oogopslag. (Nieuwe Revu, 30/10/96)
4. - waarom leven wij?,titel van een havenepos (1932) geschreven door de Vlaamse schrijver en journalist Lode Zielens (1901 -1944). De titel werd al meermaals geparodieerd in de pers. Vooral de Vlaamse krant De Morgen lijkt er wel een patent op te hebben.
De Libertaire Studiegroep Gent die zichzelf rekent tot de koepel van anarchistische verenigingen en groeperingen, is gisteren in Gent gestart met een eigen verkiezingscampagne onder het motto ‘Moeder, waarom kiezen wij?’ (De Morgen, 28/09/94)
Moeder, waarom tuinieren we? (De Morgen, 23/09/95)
Moeder, waarom spelen wij toneel? (De Morgen, 14/12/95)
5. -s wil is wet,titel van een populair radioprogramma voor vrouwen. Het werd van 1949 tot 1974
gepresenteerd door Mia Smelt. De titel werd verzonnen door Toon Rammelt. Onder-tussen een gevleugelde uitdr. geworden.
6. neuk je-,platte verwensing: loop naar de duivel; pleur op. Uit Amerikaans-Engels slang go fuck your mother.Frans: nique ta mère.Geïmporteerd uit Noord-Afrika. Voor toelichting op het woord neuken,voorkomend in talrijke uitdr., zie dat neukt niet.
De hoofdmeester zei dat ik altijd ‘kankerlul’ en ‘neuk je moeder’ tegen hem zei. (Nieuwe Revu, 11/05/94)
