Toermalijn - mineraal of feitelijk een groep van mineralen, welke men alleen niet streng uiteen houdt, omdat dit met behulp der physische eigenschappen zonder chemische analyse niet mogelijk is. Hexagonaal, rhomboëdrisch, hemimorf, meestal in slanke, dikwijls zeer slanke, naaldvormige kristallen, straalsgewijze tot z.g. t.-zonnen gerangschikt. Uitgesproken pyro-electrisch, zóó sterk, dat poeder van t. bij verhitting samenbalt wegens de onderlinge aantrekking van de tegengestelde polen van naast elkaar liggende stukjes. Na uiteen te zijn gevallen op het oogenblik, dat de hoogste temperatuur bereikt is, balt het poeder opnieuw samen, als de afkoeling inzet.
Kristallen trekken bij verhitting en afkoeling kleine papiersnippers en aschdeeltjes aan. Deze eigenschap heeft t. den oud-Hollandschen naam van aschtrekker bezorgd. De Hollandsche zeevaarders brachten in de 18de eeuw vrij veel t. naar Europa. Chemisch een zeer samengesteld hydroxylhoudend alumo-borosilikaat van alkaliën, magnesium of ijzer. Onder de alkaliën zijn Na en Li overheerschend. De Li-t. zijn gekenmerkt door karmijnroode en rose kleur, var. rubelliet. De Mg-t. zijn over het algemeen bruin en groen en de Fe-t. donkerder, tot zwart toe ; echter kan de kleur niet als afdoend onderscheidingsmiddel gelden. Gekleurde t. zijn sterk pleochroitisch.
Daarop berust het gebruik van t. in de z.g. t.-tangen der edelsteenhandelaren. De te onderzoeken edelsteen wordt gebracht tusschen twee plaatjes van toermalijn, in zoodanigen stand ten opzichte van elkaar, dat het licht, dat het eene plaatje verlaat in het tweede, wegens het sterke pleochroisme, grootendeels geabsorbeerd wordt. De edelsteen wordt dus, afgezien van de eigen kleur van de toermalijn plaatjes, onder dezelfde omstandigheden onderzocht, als ware hij geplaatst tusschen de gekruiste nicols van een meer volledig polarisatie-instrument. T. is een mineraal van pegmatietgangen en pneumatolytische mineraalvormingen. Zijn Bo-, OH- en dikwijls ook F-gehalte zijn daarmee in overeenstemming. Fraai gekleurde, doorzichtige t. worden als edelsteen gebruikt.
