Temperatuur - grootheid, die den warmtegraad van een lichaam aangeeft. Aanvankelijk werd de t. onmiddellijk in verband gebracht met het volume van een lichaam, aangezien proefondervindelijk gebleken was, dat de lichamen zich bij verwarming uitzetten. Hiervan gebruik makende werd de t. vastgelegd door aan twee toestanden eener stof, waarvan werd aangenomen, dat zij overeenkwamen met constante temperaturen, een bepaald getal toe te kennen, bij die temperaturen het volume van een lichaam te bepalen, dat in innige aanraking is met de stof, die als grondslag is aangenomen. De tusschen de beide grenzen gelegen temperaturen werden vastgelegd door het volumeverschil in gelijke deelen te verdeelen en de temperatuursverandering evenredig te stellen aan de volumeverandering.
Voor de stof, die de beide constante temperaturen opleverde, werd water gekozen, terwijl de vaste punten werden bepaald door het vriespunt en het kookpunt hiervan bij een druk van 76 c.M. kwik. Op dezen grondslag zijn de temperatuurschalen van Celsius, Fahrenheit en Réaumur gebaseerd. In de schaal van Celsius zijn de beide vaste punten voorzien van de getallen 0 en 100, in die van Fahrenheit van 32 en 212, in die van Réaumur van 0 en 80. Voor de stof, die door haar uitzetting de temperatuur tusschen deze grenzen bepaalt, wordt b.v. alkohol of kwikzilver gebezigd (zie THERMOMETER). Bij de evenredige verdeeling van de schaal tusschen de beide vaste punten (vriespunt en kookpunt van water) geven de met verschillende stoffen gevulde thermometers tennaastenbij dezelfde aanwijzing voor tusschenliggende t. De op deze wijze verkregen temperatuurbepaling is echter zuiver empirisch, zonder verband met eenige theorie.
Eerst aan de thermodynamica, gebaseerd op het beginsel van behoud van arbeidsvermogen, hetwelk de warmte als een energievorm definieerde, is het gelukt het temperatuurbegrip volkomen exact te fomuleeren, en wel met behulp van de betrekkingen, die gelden voor een omkeerbaar kringproces; zie KRINGPROCES en ENTROPIE. Op deze wijze ontstond het begrip van de thermodynamische t., afkomstig van Lord Kelvin. Gebaseerd op de beginselen der mechanica gelukte het later aan de kinetische theorie der moleculaire beweging te bewijzen, dat bij dezelfde t. de gemiddelde kinetische energie van één molecule voor alle stoffen gelijk zou moeten zijn. Dit z.g. beginsel van de aequipartitie der energie is echter gebleken niet juist te zijn. De theorieën van den laatsten tijd hebben, gesteund op de algemeene quantentheorie, met terzijdestelling van het beginsel der aequipartitie, resultaten opgeleverd, die in betere overeenstemming zijn met de waarneming.
