Rembrandt (Rembrandt Harmensz van Rijn), geb. 1606 te Leiden, gest. 1669 te Amsterdam en begraven in de Westerkerk aldaar. Hollandsch portret-, landschap-, historieen genreschilder en prentkunstenaar. Leerling van Jacob van Swanenburgh te Leiden en van Pieter Lastman te Amsterdam in 1623. Hij bleef te Leiden wonen tot in 1630 en daarna was hij tot zijn dood toe in Amsterdam.
Het werk van dezen schilder en het verhaal van zijn leven zijn moeilijk te scheiden. Wil men de kunst van R. indeelen in verband met de voornaamste episoden van zijn leven, dan kan men onderscheiden, zooals geschied is in het populaire boek over dezen schilder door F. Schmidt Degener (Wereldbibliotheek), I. De Leidsche tijd, II. De tijd in Amsterdam tot aan het ontstaan van de Nachtwacht (1631— 1642), III. De Nachtwacht en het jaar 1642, IV. De tijd van rustige werkzaamheid (1643—1651), V. Rembrandts werkzaamheid te midden van geldzorgen (1652—1660), VI. De laatste periode (1660—1669). Rembrandt heeft een groot aantal leerlingen en navolgers gehad en er zijn weinige schilders (zooals bijv. van der Helst en Hobbema), die niet den invloed van zijn machtig talent hebben ondergaan. In elke categorie zijner onderwerpen hebben leerlingen zich gespecialiseerd, terwijl de leermeester boven hen allen uit alles kon sameiivatten in zijn veelzijdig talent.
Maar het is niet alleen het schilderstalent, wat Rembrandt maakt tot een der allergrootsten, het is de mensch zelf, die in de rijpheid van zijn vaak moeilijk en droef levenservaren boven alle smart zich verheft en in de overwinning daarvan zich ontwikkelt tot een menschelijke grootheid, waarvan zijn alzijdig werk een afstraling is. Rembrandt’s werk begrijpen wil zeggen een menschenleven doorgronden, dat zichzelf overwonnen heeft. Vooral zijn laatste werken getuigen daarvan, niettegenstaande zij in de meest kommervolle omstandigheden zijn tot stand gekomen. Dieper menschelijk gevoel dan in het „Joodsche bruidje” is wellicht in geen ander kunstwerk te bespeuren. Daarom is ook het werk van een kunstenaar als Rembrandt niet aan een tijd gebonden, omdat het begrip en het doorgronden van de menschelijke ziel boven alle tijden verheven is. Er is wellicht geen kunstenaar, zelfs onder de groote Italianen niet, die aan dit ideaal zoo nabij is gekomen als Rembrandt. Een vergelijking met den grooten Vlaming van zijn tijd, met Rubens, geeft duidelijk het verschil tusschen deze beiden. Bij Rubens de Italiaansche opvoeding, de humanistische ontwikkeling, de levensvreugde en -blijheid, die uit al zijn werken in uitbundigheid straalt ; bij Rembrandt geen buitenlandsche reizen en invloeden, maar een zelf zoeken en ontwikkelen, een voorkeur voor bijbelsche voorstellingen, die den Hollandschen Protestant zeer duidelijk doen kennen en een levensernst, die door persoonlijk leed, over wat hem het liefst was op aarde, wordt gelouterd.
Daarom staat Rembrandt boven Rubens, omdat hij als mensch de grootste is van beiden. Uit de overvloedige litteratuur, die aan dezen schilder is gewijd en nog steeds wordt gewijd, zij hier alleen genoemd eenige samenvattende werken van den lateren tijd : het boven genoemd boekje van Schmidt Degener; voorts W. von Bode, in Die Meister der Holl, und Vlämischen Malerschulen (1919) ; Idem, Rembrandt und seine Zeitgenossen ; Max. Eisler, Rembrandt als Landschafter (1918) ; F. Lugt, Wandelingen met Rembrandt door Amsterdam ; E. Verhaeren, Rembrandt ; J. Veth, Rembrandt’s leven en Kunst, uitgegeven ter gelegenheid van zijn 300en geboortedag en ten slotte samenvattend in dl. II der Klassiker der Kunst, Rembrandt, Des Meisters Gemalde, door Adolf Rosenberg, de derde uitgave bewerkt door W. Valentiner (1921). De prenten en etsen zijn in een afzonderlijk deel dezer serie uitgegeven.
Voorts de Rembrandt-Bijbel, uitgegeven door Dr. Hofstede de Groot, terwijl een kleine uitgave verschenen is in de Bilderschatz zur Weltlitteratur, IV. Band, van E. W. Bredt (Verlag Hugo Schmidt, München). Een opsomming zijner werken (schilderijen, etsen, teekeningen) bij Wurzbach, Niederl. Künstlerlexikon.
