Isomorphisme - (kristallogr.),’t algem. verbreide verschijnsel, dat de kristallen van stoffen met overeenkomstige samenstelling onderling sterke gelijkenis vertoonen. De kristallografische gelijkenis vereischt gelijkheid van symmetrie en geen al te groote verschillen in de assenverhoudingen. Overeenkomstige samenstelling in bovenbedoelden zin is bijv. aanwezig tusschen de zouten MgC03, ZnC03, FeC03, MnC03, alle zouten van het koolzuur en van een tweewaardig metaal, tusschen de sulfaten BaS04, SrS04 en PbS04 en tusschen de zouten Ca6Fl [P04]3, Pb5Cl[P04]3, Pb5Cl [VO4]3 en Pb5Cl [V04]3. Deze overeenkomstig samengestelde zouten vormen ook inderdaad isomorfe groepen, omdat hun kristallen tevens de vereischte gelijkenis vertoonen.
De genoemde carbonaten kristalliseeren als magnesiet, smithsoniet, sideriet en rhodochrosiet hexagonaal rhomboëdrisch, terwijl de lengte der verticale as, die van de horizontale as = 1 nemende, niet te veel verschilt, n.l. achtereenvolgens bedraagt 0,814, 0,806, 0,818 en 0,82. De genoemde sulfaten kristalliseeren als bariet, coelestien en anglesiet rhombisch holoëdrisch, de zouten der derde reeks hexagonaal, pyramidaal, hemiëdrisch en bij deze beide reeksen vertoonen de assenverhoudingen soortgelijke verschillen als bij de carbonaten. Isomorfe stoffen vormen in het algemeen in willekeurige verhouding tezamen homogene, zoog. mengkristallen. Dit is begrijpelijk wanneer wij ons herinneren, dat de studie van den inwendigen bouw geleerd heeft, dat kristallen regelmatige bouwsels zijn van onderling gelijke kleinste deeltjes of gelijk en gelijkvormige groepen van zulke deeltjes, kristalbouwsteenen. Zooals uit een gebouw een steen gebroken worden en vervangen door een van gelijken vorm en grootte zoo zullen ook in een kristal bouwsteenen vervangen kunnen worden door soortgelijke van een andere stof, zonder dat de regelmaat van het geheel schade lijdt. De drie genoemde eigenschappen: overeenkomst in chemische samenstelling, kristallografische gelijkenis en de vorming van mengkristallen komen niet altijd te zamen voor.
Er bestaat verschil van meening over de vraag of men, in geval twee van de drie eigenschappen aanwezig zijn, reeds van i. spreken mag. Ook is het eenigszins van persoonlijk inzicht of de chemische overeenkomst en kristallografische gelijkenis in voldoende mate aanwezig zijn. De verschijnselen worden nog meer samengesteld door de mogelijkheid van de vorming van dubbelzouten en door het optreden van isopolymorfisme. Ook de kristallen van stoffen, welke niet overeenkomen in chemische samenstelling, kunnen opvallende betrekkingen tot elkander vertoonen, zelfs als zij tot verschillende symmetrieklassen of tot verschillende stelsels behooren. Zulke betrekkingen vat men samen onder het begrip morfotropie. De te jong gestorven Nederlandsche mijningenieur J. W. Retgers heeft veel bijgedragen tot de verheldering van het begrip i. — Litt.: H. Arzruni, Physikalische Chemie der Krystalle.
