Condensator - toestel, waarin eene betrekkelijk groote electrische lading kan worden opgezameld. Het beginsel van den c. werd onafhankelijk van elkaar ontdekt door v. Kleist te Kammin (Pommeren) in 1745, en door Musschenbroek en Cunaeus te Leiden in 1756. De gedaante, die de beide laatstgenoemden aan den c. gaven, was oorzaak, dat deze onder den naam van Leidsche flesch bekendheid verkreeg. In dezen vorm bestaat de c. uit eene groote flesch met wijden hals, aan de binnen- en buitenzijde tot op zekere hoogte met bladtin bekleed.
Wordt het buitenbekleedsel met de aarde verbonden, het binnenbekleedsel op een hoogen potentiaal gebracht (b.v. door verbinding met eene electriseermachine), dan hoopt zich op de bekleedselen eene groote electrische lading op. Voor de beide bekleedselen is die steeds tegengesteld van teeken, is b.v. de lading op het binnenbekleedsel positief, dan is die op het buitenbekleedsel negatief, en omgekeerd. Worden de bekleedselen in den geladen toestand door middel van een ontlaadtang met elkaar verbonden, dan springt, reeds voordat de ontlaadtang met beide bekleedselen in aanraking is, eene krachtige, helder lichtende electrische vonk met een luiden knal over. — In het algemeen bestaat een c. uit geleiders van groote oppervlakte, die zich op kleinen afstand van elkaar bevinden, en gescheiden zijn door eene isoleerende middenstof, het diëlectricum. Bij eene Leidsche flesch dient hiervoor glas, bij de c., zooals ze tegenwoordig voor technische toepassingen veel worden gebezigd, geparaffineerd papier of glimmer. — De capaciteit van een c. is evenredig aan het oppervlak der bekleedselen, en aan de diëlectrische constante van het diëlectricum, omgekeerd evenredig aan den afstand der bekleedselen onderling. — Wanneer een c. met behulp van een ontlaadtang ontladen is, en de bekleedselen worden na verloop van korten tijd wederom met elkaar in geleidende verbinding gebracht, dan springt opnieuw eene — overigens veel zwakkere — electrische vonk over. Het optreden van dit verschijnsel, dat nog een paar malen herhaald kan worden, wordt toegeschreven aan de aanwezigheid eener restlading, die zich a. h. w. in het diëlectricum eenigszins heeft vastgezet, en niet bij de eerste ontlading onmiddellijk te voorschijn komt. Deze nawerking van den c. is analoog aan de elastische nawerking hij vaste lichamen. Bij snel wisselende periodieke ladingen en ontladingen geeft dit verschijnsel aanleiding tot de z.g. diëlectrische hysteresis, die in de electrotechniek eene groote rol speelt. — Voornamelijk bij hooge spanningen doet zich bij den c. het verschijnsel voor, dat het diëlectricum de electriciteit ook voor een deel geleidt, zoodat er tusschen de bekleedselen, behalve eene diëlectrische verschuiving, ook een geleidingsstroom is. Ten slotte heeft, insgelijks bij hooge spanningen, electriciteitsverlies plaats aan de omgevende lucht, in den vorm van electrische ontladingen ten gevolge van de groote electrische krachten.
Zie CONDENSATOR-ONTLADING. — C. voor telefonie en telegrafie, wordt meestal vervaardigd van opgerold bladtin, gescheiden door papier, capaciteit ± 0.5 a 2.0 microfarad. Hij vindt in verschillende schakelingen op groote schaal toepassing, doordat de c. wisselstroom (telefoon- en wekstroomen) wèl doorlaat, doch gelijkstroom blokkeert, en wordt in de kabel- en draadtelegrafie hoofdzakelijk gebezigd in kunstmatige lijnen en om de telegraafstroomen geleidelijker te doen verloopen (gradueeren) ter voorkoming van hinderlijke inductie. — C. voor draadlooze telegrafie. De condensatoren in de slingerketen moeten aanmerkelijke spanningen kunnen weerstaan, zoodat als diëlectricum meestal glas gebezigd wordt (Leidsche flesch). Een cilindervormige c. van glas, dik 3 mM. met diameter van 113 mM. binnenwerks, over eene lengte van 250 mM. met bladtin bedekt, heeft een capaciteit van ± 0.003 microfarad. Zulke condensatoren worden in groepen (batterijen) samengeschakeld. Verder worden gebezigd lucht c., met lucht als diëlectricum en verstelbare c., bestaande uit 2 groepen evenwijdige halfcirkelvormige metalen platen, die meer of minder in elkaar gedraaid kunnen worden. Zij worden in een vat met olie geplaatst.
