Oosthoek encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 17-01-2019

Arseen

betekenis & definitie

Arseen - arsenicum, arsenik, cobaltum, symbool As, scheikundig element, dat met stikstof, phosphorus, antimonium en bismuth een natuurlijke groep vormt. Het staat, wat zijn karakter betreft, op den overgang van metalen en niet-metalen.

Geschiedenis.

Arseenverbindingen zijn reeds in de oudheid o.a. aan Aristoteles bekend, die de beide sulfiden als arsenikon of sandarach aanduidt als verfstof en ontharingsmiddel; Geber kende het oxyde, Albertus Magnus het metaal. Reeds in de 15e eeuw schijnt het oxyde technisch bereid te zijn, althans duidt de naam Hüttenrauch bij Basilius Valentinus hierop.

Eigenschappen.

A. is een grauw element; het vormt metaalachtig glinsterende, brosse kristalschubben, die aan de lucht zeer langzaam oxydeeren. Het soort. gew. bedraagt ongeveer 6,7. Het sublimeert bij 450° en geeft dan een gele naar knoflook riekende damp, die bij snelle afkoeling in een weinig stabiele, evenals witte phosphor in zwavelkoolstof, oplosbare gele modificatie, overgaat. Ook zijn nog andere minder stabiele allotrope a.-vormen bekend, waarvan de a. spiegel, die zich o.a. vormt door ontleding van arseenwaterstof, analytisch van belang is. Het atoomgewicht bedraagt 74.96. A. verbindt zich bij hoogere temperatuur gemakkelijk met zuurstof, zwavel, de halogenen en de meeste metalen. Oxydeerende zuren lossen het op. In zijn verbindingen treedt a. 23- en 5-waardig op.

Gebruik.

Het vrije arsenicum wordt als toevoegsel (0.1 %) bij lood gebruikt in hagel, daar dit alliage zeer hard is; in koper-tinlegeeringen als spiegelmetaal daar deze goed te polijsten zijn; als poeder op filtreerpapier verdeeld, waar het zich langzaam oxydeert als vliegenvergif; gemengd met kaliumnitraat als z.g. Indisch vuur vooral vroeger voor trigonometrische en lichttelegraphiesignalen. Van de verbindingen vinden de arseensulfiden, arseentrioxyde, arsenieten en arsenaten uitgebreide toepassingen. Voor het onderzoek op zeer kleine hoeveelheden arseenverbindingen b.v. in vergiftigingsgevallen dient de proef van Marsh.

Voorkomen in de natuur.

Hoewel chemisch na verwant aan phosphorus, speelt a. geologisch een geheel andere rol. Het is nagenoeg geheel bgierkt tot ertsgangen, komt daarin altijd voor verbonden aan zwavel als a.-sulfiden, sulfoarseniaten of sulfoarsenieten; indien als arsenide dan toch tezamen met sulfiden. Als verweeringsproduct treft men in het bovenste deel van zulke gangen a.-trioxyden, arseniaten, en gedegen arseen en allemontiet aan. A. komt in tal van mineralen als verontreiniging voor, bijv. in veel pyrieten. Dientengevolge blijft het gemengd met het uit zulken pyriet bereide zwavelzuur en komt het in kleine hoeveelheid in tal van stoffen bij welker bereiding zwavelzuur gebruikt is. Op gelijke wijs laat zich het arseengehalte verklaren van steenkolenteer; in hoofdzaak blijft het na de aniliseering daaruit in de resten achter. Ook vormt het een normaal, zij het klein bestanddeel van planten en dieren, die het opnemen uit bron- en andere wateren.

Ertsen.

Het grootste gedeelte van het a. wordt gewonnen als bijproduct bij de verwerking van a.-houdende kobalt-, nikkel-, koper-, zilver- en goudertsen. Alleen arsenopyriet en löllingiet worden op zich zelf om hun a.-gehalte gewonnen; realgar, auripigment, gedegen a., allemontiet en arsenoliet worden meegewonnen als zij samen voorkomen met andere a.-ertsen, komen echter niet in voldoende hoeveelheid voor om zelfstandige winning toe te laten.

Metallurgie.

Slechts een klein gedeelte der ertsen en a.-houdende tusschenproducten wordt op metaal verwerkt. Dit kan geschieden door sublimatie uit arsenopyriet of löllingiet; de resten bevatten dan nog veel a. en worden op a.-trioxyde of op wit, geel of rood a.-glas verder verwerkt. Ook reductie met kool van a.-trioxyde geeft metallisch a.

Statistiek.

Jaarlijks wordt 土 100.000 ton a. houdende producten gewonnen; een nauwkeurige statistiek is niet te maken omdat sommige landen opgeven de producten aan ertsen, andere aan verschillende arseenverbindingen. Frankrijk is een belangrijke producent.