Alexander II nikolajewitsj - geb. 29 April 1818 en zorgvuldig door zijn vader, Nikolaas I, opgevoed. Op 16-jarigen leeftijd werd hij meerderjarig verklaard, werd kommandant van de lanciers der garde, hetman der Kozakken en eerste aide-de-camp van den Czaar. Op een reis in Duitschland kwam een huwelijk tusschen hem en prinses Maria, dochter van den Groothertog van Hessen-Darmstadt, tot stand, 1841. Toen begon hij zich te beijveren in zijn hoedanigheid van kanselier der Finsche universiteit en wist zich weldra bij de Finnen bemind te maken en hun liefde voor onafhankelijkheid min of meer te verzwakken; hij stelde een leerstoel voor Finsche taal- en letterkunde in.
In 1850 bezocht hij ZuidRusland: Nicolajew, Sebastopol, Tiflis, Erivan, enz. Na zijn troonsbestijging op 2 Maart 1855 gedurende den Krim-oorlog vond hij twee machtige partijen, de Moskovitische, bezield met oorlogszuchtige gezindheid, tegenover de vredelievenden en ontwikkelden, welke zijn persoonlijke sympathie bezaten. Hij volgde een politiek, berekend op het bevredigen van beide partijen; met hulp van den nieuwen staatskanselier, vorst Gortsjakow, trachtte hij bovenal het binnenlandsch bestuur van de heerschende misbruiken te zuiveren en betoonde zich uitermate streng jegens een der grootste geesels van het Russische rijk: omkoopbare, ontrouwe ambtenaren; hij bevorderde het openbaar onderwijs; bij oekas van 1856 begenadigde hij alle Poolsche verbannenen op voorwaarde van berouwbetooning. In datzelfde jaar sloot hij den vrede van Parijs. De vrijmaking der lijfeigenen, waartoe reeds in 1837 was besloten, kwam in werking in 1861. Na den Poolschen opstand van 1863 keerde A. echter op den weg der reactie terug, waartoe hem ook teleurstelling over de resultaten zijner hervormingen, het toenemende drijven der nihilisten en herhaalde aanslagen op zijn leven leidden; in 1872 sloot hij het Driekeizersverbond: in 1877 wikkelde hij zich in een oorlog met Turkije. Groot opzien baarde in 1880 zijn tweede huwelijk met vorstin Dolgoroukij, die reeds eenige buitenechtelijke kinderen bij hem had. In 1881 werd hij door een aanslag met dynamietbommen om het leven gebracht.
