Het meest primitieve van de drie niersystemen die zich bij gewervelde dieren achtereenvolgens ontwikkelen; bij de mens een niet functioneel rudimentair orgaan in de vroege embryonale ontwikkeling
De pronephros van de mens wordt aangelegd in de nekregio van het embryo vanuit het intermediair mesoderm, een strook weefsel direct onder de somieten. De pronephros bestaat net als de twee andere niersystemen uit een serie nierbuisjes (nephronen of nephridia), die de oorspronkelijke segmentatie van de gewervelde dieren volgen.
Bij de mens is de pronephros niet functioneel en degradeert al in de zesde week. Uit dezelfde groep voorlopercellen ontwikkelt zich vervolgens een nieuwe nier, de mesonephros, die functioneel is in het embryo tot de tiende week. Deze wordt op zijn beurt weer vervangen door de metanephros, de uiteindelijke nier.
De pronephros komt in het embryonale stadium voor bij alle gewervelde dieren, maar is in het volwassen stadium alleen functioneel bij kaakloze vissen (prikken en slijmalen) en sommige hogere vissen.
Interessant is dat de zebravis, een belangrijk modeldier voor de ontwikkelingsbiologie, een volledig functionele pronephros heeft bestaande uit twee nephronen, elk met aan het ene uiteinde een glomerulus (waar ultrafiltratie plaatsvindt) en aan de andere zijde een kanaal waarin resorptie van zouten en water plaatsvindt. De eenvoudige opbouw van de pronephros bij de zebravis, die functioneel identiek is aan die van onze nier, heeft de mogelijkheid geopend om de ontwikkeling van het nephron, de basiseenheid van alle nieren bij vertebraten, in detail te bestuderen.
Bij de meeste vissen en amfibieën is de mesonephros de functionele nier van het volwassen dier. De pronephros verdwijnt tijdens de embryonale ontwikkeling of krijgt een nieuwe functie (bijvoorbeeld een immunologische en endocriene functie bij sommige vissen).
