Griekse godin van de wijsheid, van wetenschappen en kunsten, en van het vrouwelijk handwerk. Zij was een dochter van Zeus en Metis, die op een bijzondere wijze ter wereld kwam: Zeus was nl. beducht dat het kind dat Metis verwachtte hem van de troon zou stoten, daarom verslond hij haar en moest zelf het kind ter wereld brengen.
Hephaestus kloofde hem het hoofd met een bijlslag, waarop Athena in volle wapenrusting uit Zeus’ hoofd te voorschijn kwam. Zij was de beschermster van alles dat de beschaafde maatschappij kenmerkt: zij handhaafde recht en wet, de volksvergadering stond onder haar hoede; zij leerde de mens het hanteren van de ploeg en het vuur, en hoe de paarden voor de wagen te spannen. Anderzijds was zij ook de schutse van het krijgsbedrijf: zij was de onoverwinnelijke godin, die voorop ging in de strijd, zij schonk de zege en allerlei legendarische helden zoals AchilIes, Diomedes e.d. stonden onder haar hoede. In het bijzonder was de schrandere Odysseus haar geliefd en Homerus beschrijft haar als de speciale beschermgodin van Odysseus’ zoon Telemachus. Als krijgsgodin draagt zij helm, schild, lans en de schrikwekkende aegis, doch als godin van de vrede was zij de zegenbrengende, die de mensheid allerlei nuttige dingen leerde: het spinnen en weven bijv. was haar bijzonder dierbaar en bij het vierjaarlijkse feest der Panathenaeën brachten de Atheense meisjes haar een rijk geborduurde peplos (= gewaad van de vrouw). Athena was ook de brengster van de gezondheid en genezing. In geheel Griekenland stond de godin hoog in aanzien, maar nergens werd zij meer vereerd dan in Attica, dat zij zich als persoonlijk bezit had verworven. Immers Zeus had het land beloofd aan de god die het nuttigste geschenk wist te geven: Poseidon gaf het Paard van Troje doch Athena de olijfboom. Daardoor werd Attica onbetwist haar deel; de olijfboom was sindsdien haar bijzonder heilig, alsook onder de dieren de uil, de haan en de slang. Zij was een maagdelijke godin en Pallas (= meisje) of Parthenos (— maagd) waren haar eretitels.
Haar voornaamste heiligdom was de ‘tempel van de maagd’: het Parthenon te Athene, de stad die als voornaamste burcht van Attica in het bijzonder aan haar was toegewijd, en die haar naam nog immer draagt. Ter ere van Athena Polias (=de stedehoudster) werd om de twee en vier jaar het nationale feest der Panathenaeën gevierd door de ganse burgerij. Bij de Romeinen werd Minerva geheel met haar vereenzelvigd.ICONOGRAFIE Geen godin is in de antieke kunst veelvuldiger afgebeeld dan Athena-Minerva, en altijd is zij de ‘virago’: weerbare jonkvrouw, gewapend met helm en speer, vaak ook met een schild, en borst en schouders bedekt met de aegis. In alle periodes der Griekse vazenschilderingen treft men haar aan en zeer vaak als scheidsrechter in de strijd, of zelf daaraan deelnemend. Een bijzondere plaats onder de Griekse vazen nemen de prijsamphoren der Panathenaeën in: daarop staat immer Athena afgebeeld in gevechtshouding, tussen twee zuilen die bekroond zijn met een haan en een Nikè. De vazen zijn steeds in zwartfigurige techniek uitgevoerd en men treft ze aan van ca. 550-300 v.C. Tot de beroemdste statuen van Athena rekent men de Athena Parthenos (ca.438) in het Parthenon, de Athena Promachos en Athena Lemnia, beiden op de Acropolis (ca.447 v.C.), beide eerstgenoemde beelden zijn verloren gegaan, de Lemnia is in copieën bekend o.a. door een kop in Bologna. Uit de vroege 5de eeuw dateert de groep Athena en Marsyas (school van Myron) en de Athena uit het tympanum van de tempel te Aegina. Onder de Romeinse Athenabeelden zijn o.a. bekend de Athena Albani, Athena Famese en Athena Velletri. Op reliëfs ziet men de godin bijv. als beschermster van Perseus op een archaïsche metope van Selinus (begin 6de eeuw v.C.) en als helpster van Heracles op een metope van de Zeustempel te Olympia (5de eeuw v. C.).
Aan Myron schrijft men wel toe het fascinerende reliëf, genaamd Athena bij de grenssteen: de godin is daar een jeugdige figuur en leunt in peinzende houding op haar lans. Op de munten van haar stad staat sinds ca. 650 v. C. de kop van de godin afgebeeld, met de uil aan de keerzijde; ook op gemmen komt haar beeltenis voor :bekend is bijv. de gem van Aspasius (Augusteische tijd). Prachtig is tenslotte de voorstelling van de godin op de zilveren schaal van Hildesheim (hellenistisch): Athena is daar zittend weergegeven, de helm op het hoofd en met de linkerhand het schild omvattend.
Zie Zeus, Metis, Hephaestus, AchilIes, Diomedes, Odysseus, Telemachus, aegis, Panathenaeën, Poseidon, Minerva
