De hoogste god der Grieken, vader van goden en mensen, heerser over het heelal. De naam Zeus (= stralende), evenals die van Iupiter (= stralende vader), wijst op een verwantschap met de verering van het heldere uitspansel.
Geheel de natuur en al haar verschijnselen waren aan Zeus onderworpen. Hij verzamelde de wolken en dreef ze uiteen, regen en sneeuwval werden door hem veroorzaakt. Zeus was de bevestiger niet alleen van de harmonie in de natuur, maar vooral ook van de maatschappelijke orde. Koningen en vorsten ontleenden aan Zeus hun macht en waren hem verantwoording schuldig. Hij was de raadgevende god, beschermer van de volksvergadering en handhaver van de eed. Ook het gezin stond onder zijn hoede, en vooral gasten en vreemdelingen genoten zijn bescherming. De bliksem is zijn vreselijk wapen, waarmee hij het kwade strafte. Geen god kon zijn macht met die van Zeus meten, en toen sommige goden o.a. zijn gemalin Hera, zich tegen hem verzetten, werd hun overmoed zwaar gestraft. Slechts aan het noodlot (Moira) was zelfs Zeus onderworpen. In geheel Griekenland was zijn verering verbreid.
Een van de oudste plaatsen waar hij bijzonder werd vereerd was Dodona, waar de god in het ruisen der heilige eiken zijn wil openbaarde. Later werd Olympia de meest aanzienlijke plaats van verering. De beroemde Olympische spelen vierde men Zeus ter ere en ook de Nemeïsche spelen te Nemea waren hem gewijd. Tenslotte werd Zeus nog speciaal vereerd op Creta, het eiland waar hij geboren zou zijn. Volgens de sage werd hij op dit eiland verborgen gehouden, daar zijn vader Cronus zijn eigen kroost verslond. Nimfen voedden de jonge Zeus op, en de geit Amalthea zoogde hem. De Cureten zorgden ervoor dat zijn geschrei hem niet zou verraden. Zijn relaties met godinnen waren vele, doch Hera, zijn zuster, was zijn eerste gemalin. Even talrijk waren zijn verbintenissen met stervelingen. De Griekse fantasie stelde zich de meeste heroën voor als zonen van Zeus, en geen god werd bij meer mythen en sagen betrokken dan hij. Zeus’ verblijf was de berg Olympus in Thessalië, doch ook het Idagebergte op Creta en de Lycaeus-berg in Arcadië waren hem in het bijzonder heilig.ICONOGRAFIE Zeus wordt in de oude kunst voorgesteld als een majesteitelijke figuur met lange lokken en baard. De bliksem en de adelaar zijn zijn attributen, voorts nog de wereldbol, de Nike en de scepter. In de oudere kunst werd hij naakt voorgesteld, later vaak bekleed. Ontelbare malen is hij afgebeeld in de meest verschillende functies en in verband met nagenoeg alle voornaamste Griekse mythologische verhalen. Zijn beroemdste beeld in de oudheid was het Zeus-beeld van Phidias voor de tempel te Olympia. Het was vervaardigd van goud en ivoor, en stelde de god zittend voor. Onder de nog bestaande Zeus-beelden is het meest bekend de buste van Otricoli in het Vaticaans Museum: kalmte, majesteit en goedheid weerspiegelen zich in dit edel gelaat.
Zie Hera, Dodona, Olympia, Olympische spelen, Nemeïsche spelen, Cronus, Cureten
