benaming voor het materiaal dat ontstaat als organische stof, b.v. resten van planten en dieren, op of in de grond komt en daar een ontledingsproces ondergaat. De oplosbare componenten van de organische stof spoelen uit; dit geldt ook voor toevoegingen als stoppelresten, stalmest, groenbemester of andere organische bodemverbeterende middelen.
Een deel van de organische stof wordt omgezet in de elementaire bestanddelen kooldioxide, water en anorganische zouten en wordt dan aangeduid met de term instabiele humus of voedingshumus. Op de Ned. akkerbouwgronden wordt in een jaar 30—40 % van de aangevoerde en aanwezige verse organische stof gehumificeerd.Het resterende materiaal, aangeduid met de naam stabiele of bestendige humus, bestaat uit o.a. cellulose, hemicellulose en lignine en bevat de voedingselementen stikstof, fosfor en zwavel.
De humussamenstelling is zeer complex en varieert afhankelijk van de omstandigheden waaronder de vorming plaatsheeft. Belangrijke componenten zijn fulvozuren, hymatomelaanzuren, humuszuren en hummen. Van deze bezit humuszuur de eigenschap metalen (koper, zink, lood) vast te leggen.
Door mineralisatie wordt ook een deel van de stabiele humus omgezet. De snelheid van dit proces is afhankelijk van o.a. de temperatuur, de zuurgraad en het vochtgehalte van de grond, de vegetatie en de wijze van grondbewerking. De fractie van de organische stof die jaarlijks wordt afgebroken, bedraagt ruwweg 1,5-4 % voor gematigde en 3-8 % voor tropische streken. Het organisch materiaal, in het bijzonder de humus, heeft eigenschappen die gunstig zijn voor het vochthoudend vermogen, voor het vasthouden van bepaalde plantenvoedingsstoffen en voor het verkrijgen en behouden van een goede structuur van de bodem.
Naar de vorm worden o.a. de volgende soorten onderscheiden: ruwe humus, die in de strooisellaag voorkomt bij bosgronden, is weinig verteerd en de planteweefsels zijn nog goed herkenbaar; moder, dat gevormd is door uitwerpselen van bodemdiertjes, kan uiteenvallen en als disperse humus met het doorsijpelend regenwater naar onderen worden verplaatst en in de diepere ondergrond als huidjes van amorfe humus om de zandkorrels worden afgezet; muil is een menging van humus en fijne minerale delen tot het klei-humuscomplex, waarvan uitwerpselen van regenwormen een voorbeeld zijn. De onderscheiden vormen van humus zijn mede een aanduiding voor de kwaliteit van de bodemstructuur.
