(Gr., analogia, verhouding) noemt men zulk een manier van spreken, waarbij twee of meer werkelijkheden, die totaal van aard verschillen, met eenzelfde naam worden aangeduid omdat er een of andere verhouding tussen hen bestaat. Zo noemt men spijs of drank gezond wegens hun verhouding tot de gezondheid van de mens.
Dikwijls gaat het hierbij om een verhouding van gelijkenis, zoals die tussen wezenlijk verschillende dingen kan voorkomen. Het meest bekende voorbeeld hiervan is de analogie tussen schepsel en Schepper, de zgn. analogie van het zijn.
Tussen het schepsel en zijn Schepper bestaat nl. gelijkenis in zover de Maker sporen van zijn volkomenheid achterlaat in het wezen van zijn maaksel, dat aldus zijn Maker prijst. Tevens is hier echter een wezenlijk of totaal verschil en wel in oneindige maat (oneindig kwalitatief onderscheid), omdat het wezen van God in oneindige graad juist dat is, wat het schepsel in wezen niet is, nl. de bestaansvolkomenheid zelf.
Daarom betekent de overeenkomst in naam hier geenszins een overeenkomst in hetzelfde zijn.Naast deze analogia entis, die door de menselijke rede zonder bijzondere openbaring Gods strikt genomen kan worden ontdekt, bestaat er ook een analogie, die slechts in geloof te achterhalen is (God als Vader, als Zoon enz.). Deze kan men gevoeglijk een analogie des geloofs noemen, al verstaat men onder deze term gewoonlijk de samenhang, waarin alle geloofsgeheimen op elkaar betrokken moeten blijven, wil men ze in hun door God bedoelde zin en waarde leren verstaan. J. C. G.
