INDELING Afgezien van de →: oergeschiedenis, verdeelt men de algemene geschiedenis in vier tijdvakken :
1. de oude geschiedenis, vanaf de oudste tijden tot aan de Volksverhuizing, ± 3500 V.-375 n. K.
2. de middeleeuwen, van de Volksverhuizing tot de ontdekking van Amerika, 375-1492.
3. de nieuwe geschiedenis, van de ontdekking van Amerika tot aan de Franse Revolutie, 1492-1789.
4. de nieuwste geschiedenis, van de Franse Revolutie tot onze dagen.
I. OUDE GESCHIEDENIS
1. Oosterse Volken. Deze omvatten drie groepen, naar Noë’s zonen (Sem, Cham, Japhet) Semieten, Chamieten en Japhetieten (Indo-europeanen) geheten. Van Semitische of Chamitische oorsprong zijn de drie grote mogendheden der Oudheid : Egypte, Assyrië en Babylonië. Alle drie onderscheidden zich door hun macht en hun hoog ontwikkelde kunst en beschaving, maar beleefden herhaalde wisselingen van grootheid en verval als gevolg der talrijke oorlogen die zij met elkander voerden. De twist ging vooral over het bezit van Syrië, voor de Egyptenaren de voormuur van hun land en de waarborg van hun veiligheid, voor de Assyriërs en Babyloniërs de toegangspoort tot de Middellandse Zee. Na lange strijd behaalde Azië de overhand op Afrika. Naast en tussen deze grote rijken, woonde een menigte kleinere volken, waarvan de Hettieten (in Zuidwest-Klein-Azië), de zeevarende Feniciërs en het uitverkoren volk der Israëlieten, waaruit de Messias zou geboren worden (aan de zuidoostkust der Middellandse Zee) de voornaamste waren. Al deze volken werden sinds de VIde eeuw door de Indo-europese Perzen (die ook de Mediërs onderwierpen) overwonnen. De Perzen, (Kuros, Dareios I strekten hun heerschappij van de Indus tot aan de Egeïsche Zee en de Nijl uit, maar werden verslagen door Alexander de Grote, koning van Macedonië, die in de IVde eeuw v. K. hun wereldrijk vernietigde. Ondertussen leefden in het verre oosten, door hoge bergen en eindeloze woestijnen van het overige der Oude Wereld gescheiden, en zonder invloed op haar, twee allermerkwaardigste volken, de Indiërs en de Chinezen, die evenals de westerse volken een hoge trap van ontwikkeling bereikten.
2. De Grieken breidden hun gezag over de kustlanden der Middellandse Zee uit, beleefden in de VIde en de Vde eeuw v. K., vooral onder Perikles, een der schitterendste bloeitijdperken der wereldgeschiedenis op staatkundig, wetenschappelijk en kunstgebied, maar werden evenals de oosterse volken, in de IVde eeuw v. K. door Alexander de Grote in zijn Macedonisch wereldrijk ingelijfd. →: Griekenland.
3. De Romeinen onderwierpen Italië en Carthago en strekten hun gezag uit van de Atlantische Oceaan tot aan de Eufraat en van de Rijn en de Donau tot aan de woestijnen van Afrika. In de keizerstijd, toen grote gedeelten van Europa voor de beschaving werden gewonnen en het kristendom overal ingang vond, deden het gebrekkig politiek bestek en de zware belastigsdruk het rijk meer en meer zinken. →: Romeinse Geschiedenis.
II. MIDDELEEUWEN De inval der Aziatische Hunnen 375 gaf de stoot tot de Volksverhuizing waardoor Europa een geheel ander uitzicht kreeg. Het Westromeinse Rijk werd 476 door de Rugiërs onder Odoaker ten val gebracht en op zijn bouwvallen verhieven zich Germaanse staten die na een kortstondig bestaan verdwenen, behalve het rijk der Franken, dat onder zün vorst Karel de Grote het Westerse Keizerrijk (800) deed herleven en de verbreiding van het kristendom krachtig bevorderde. In het oosten herwon het Oostromeinse of Byzantijnse Rijk een groot gedeelte van zijn vroeger verloren gewesten, doch werd door de islam (sinds de VIIde eeuw), die zijn veroveringen van uit Arabië tot in Indië, Spanje en Gallië uitbreidde, van de grootste helft van zijn bezittingen beroofd. In 843 verdeelde het Verdrag van Verdun het rijk van Karel de Grote in drie delen, waaruit zich Duitsland, Frankrijk en Italië ontwikkelden. In de IXde of ijzeren eeuw werden die landen door strooptochten van Noormannen, Magyaren en Saracenen geteisterd, terwijl Engeland door Alfred de Grote tot één rijk werd verenigd.
In de Xde eeuw herwon Duitsland het eerst aanzien en macht : Otto I de Grote veroverde Italië en verkreeg van de paus de Roomse keizerskroon (962), daarmede de eerste plaats onder de kristenkoningen van het westen, maar tevens een al te machtige invloed op de verkiezing der pausen en het bestuur van de Kerk, die eerst na de Investituurstrijd (Gregorius VII) haar vrijheid terugwon. De kruistochten in de XIIde en XIIIde eeuw vormen het schitterendste tijdperk der kristelijke middeleeuwse heerschappij. Duizenden trekken op 's pausen woord naar het oosten ter bevrijding van het ; Heilig Land uit de macht der ongelovigen, welig bloeien de kloosterorden, prachtige katedralen verrijzen alom, de liefdadigheid lenigt ellende en smart, en de kerkelijke wetenschap beleeft haar gouden eeuw. Ondertussen was het schitterend geslacht der Hohenstaufen in strijd gekomen met de pausen die eindelijk een beslissende overwinning behaalden. ; In het begin der XIVde eeuw begon echter, door de ; verplaatsing van het pauselijk verblijf naar Avignon en de daarop gevolgde Westerse Scheuring, de macht van de H. Stoel te dalen. In de Honderd-jarige Oorlog verloren de Engelsen de westhelft , van Frankrijk, terwijl Duitsland in een menigte staatjes uiteenviel, de Nederlanden, vooral de Zuidelijke, en Polen zich voorspoedig ontwikkelden en de islam, wel uit Spanje verdreven werd, maar ; in het oosten, met de inneming van Konstantinopel , door de Turken 1453, het Byzantijnse Kijk vernietigde.
III. NIEUWE GESCHIEDENIS De ontdekking van Amerika en van de zeeweg op Oost-Indië maakten Spanje en Portugal tot de eerste zeemogendheden. In de XVIde eeuw verspreidde zich van Italië uit, dat onder Spaanse heerschappij kwam, de renaissance over geheel Europa. Tevens brak in het machtige rijk van Karel V de Hervorming uit. Zij vernietigde de godsdienstige eenheid der middeleeuwen en veroorzaakte de hugenotenoorlogen in Frankrijk, katoliekenvervolgingen in Engeland en Ierland, de Tachtigjarige Oorlog in de Nederlanden en de Dertigjarige Oorlog in West-Europa. Deze brak Duitslands macht en schonk Frankrijk en Zweden het overwicht.
Bij de Vrede van Münster (1648) werd de onafhankelijkheid der Verenigde Nederlanden en van het Zwitsers Eedgenootschap erkend. In de eerste helft der XVIIde eeuw bereikte Turkije zijn toppunt van bloei; in de tweede helft was Frankrijk, onder Lodewijk XIV, de machtigste en schitterendste mogendheid. Ook Zweden was toen een land van de eerste rang, terwijl Holland en Engeland om de heerschappij ter zee streden. In het begin der XVIIIde eeuw ging Zwedens macht door de Noordse Oorlog op Rusland over, en door de Spaanse Erfopvolgingsoorlog Frankrijks overwicht te niet. De XVIIIde eeuw is de tijd van het Europese evenwicht, van de verlichte despoten en van de voorbereiding der Franse Revolutie. In het midden dier eeuw woedden de Oostenrijkse Erfopvolgingsoorlog en de Zevenjarige Oorlog die Pruisen een plaats onder de grote mogendheden schonk.
Bij de Vrede van Parijs verloor Frankrijk aan Engeland Indië, Canada en het gebied ten oosten van de Mississippi, dat zich door de Bevrijdingsoorlog tot de onafhankelijke Verenigde Staten maakte. Catharina II verhief Rusland, dat bij de drie verdelingen van Polen het grootste gedeelte van dit land had verworven, tot grote mogendheid.
IV. NIEUWSTE GESCHIEDENIS Van de Franse Revolutie, die de bestaande orde omverwierp, maakte Napoleon gebruik om zich van het bewind meester te maken. Hij stichtte het Franse Keizerrijk en onderwierp bijna geheel West-Europa. Na zijn val 1815 herstelden de mogendheden bij het Wener Kongres nagenoeg de oude grenzen en besloten het Europese evenwicht te handhaven. Dit werd weldra geschokt door de onafhankelijkheidsverklaring van Griekenland en België (1830) en door de Poolse Omwenteling, die echter door de Russische overmacht werd onderdrukt. De omwenteling van 1848 voerde in de meeste Europese staten de grondwettelijke regeringsvorm in.
Het derde kwart der XIXde eeuw is een tijd van bloedige oorlogen die de staat van zaken aanmerkelijk wijzigden. De Krimoorlog ontnam aan Rusland de beschermheerschappij over de Donau-vorstendommen. De Italiaans-Oostenrijkse Oorlog bracht Italië een stap dichter bij de eenheid, die 1861 door de stichting van het koninkrijk Italië werd bezegeld. In dat jaar begon ook de Amerikaanse Burgeroorlog. Door de Duits-Deense Oorlogen kwam Sleeswijk-Holstein aan Pruisen, dat in de Duitse Oorlog de voorrang in Europa verwierf. Eindelijk herstelde de Frans-Duitse Oorlog het Duitse Keizerrijk, dat de plaats innam die Frankrijk vroeger bekleedde.
De vrees voor een revancheoorlog vanwege Frankrijk, noopte Duitsland met Oostenrijk en Italië de Driebond aan te gaan, waartegen Rusland, Frankrijk en Engeland de Entente sloten. In Oost-Europa bewerkte de Russisch-Turkse Oorlog de onafhankelijkheid van Roemenië, Servië en Montenegro; in Noord-Europa scheidde zich Noorwegen 1905 als zelfstandig koninkrijk van Zweden af. Intussen breidden zich de Europese staten uit door het stichten van kolonies buiten Europa. In Engeland ontstond een krachtige imperialistische stroming die tot de Boerenoorlog leidde, terwijl het zijn gezag in het oosten versterkte door een verdrag te sluiten met Japan, dat zegevierend uit de oorlog tegen China was getreden. Niettegenstaande de Haagse Vredeskonferenties, 1899 en 1907 werd tijdens de eerste jaren der XXste eeuw de toestand tussen de Europese mogendheden meer en meer gespannen, totdat 1914 de Eerste Wereldoorlog een einde maakte aan het tijdperk van gewapende vrede. Na die oorlog werden pogingen tot ontwapening gedaan, doch het Verdrag van Locarno (1925), noch de Volkenbond konden verhinderen dat Japan zich van Mantsjoerije meester maakte.
Toen de Volkenbond in 1933 Japans handelwijze laakte, trad dit land uit de bond. In het Europa van na de Eerste Wereldoorlog ontstonden bolsjevisme (Rusland), fascisme (Italië) en nationaalsocialisme (Duitsland). De politiek van de genoemde landen, evenals die van Japan, werd die van het „voldongen feit”, terwijl de internationale Volkenbond meer en meer van zijn invloed inboette en de bewapening, inz. met luchtstrijdkrachten, overal sterk werd opgevoerd. In 1931 werd in Spanje de republiek uitgeroepen. In de burgeroorlog, die daar van 1936 tot 1939 woedde, koos Rusland partij voor de roden, Italië en Duitsland voor de witten of nationalisten. Deze laatsten behielden de overhand.
Het Engels-Italiaans gentleman’s agreement dat begin 1937 te Rome werd getekend en dat de status quo in de Middellandse Zee bevestigde, verbeterde voor een wijl de verhouding tussen beide landen. Ondertussen tekenden zich in Europa twee groepen van staten af die meer en meer vijandig tegenover elkander kwamen te staan. Aan de ene kant de groep der „demokratische staten” met Engeland en Frankrijk aan het hoofd; aan de andere de „diktatoriale staten” Duitsland en Italië. Beide groepen achtten zich bedreigd en trachtten door het sluiten van bondgenootschappen hun positie te versterken. Om het bondgenootschap van Rusland werd het hevigst gestreden totdat Duitsland 1939 met dat land een niet-aanvalspakt ondertekende. De laatste overblijfselen van het „Diktaat van Versailles” o. a. de Poolse Corridor, wilden de Duitsers doen verdwijnen.
Hiertegen verzette zich Engeland en toen brak de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) uit. De Duitsers behaalden aanvankelijk geweldige suksessen en bezetten een groot gedeelte van Europa, maar werden eindelijk toch overwonnen (8 Mei 1945). Die oorlog bracht overal in Europa verwoesting en puin, verwarring en chaos, hongersnood en ellende, een toestand waarvan het zich thans nog niet heeft hersteld. Sedert de Tweede Wereldoorlog zijn Duitsland, Italië en Japan geen grote mogendheden meer. Frankrijk is geheel ontredderd en Groot-Brittanië verzwakt. Rusland is, na de Verenigde Staten, de belangrijkste wereldmacht.
Zijn grenzen heeft het in Europa naar het westen verlegd, en zijn invloedssfeer tot ver in Duitsland verbreid, terwijl het in Azië, ten zuiden van zijn grenzen zijn macht doet gevoelen. In Griekenland gaat de strijd tussen Rusland en de Verenigde Staten die het land financieel en militair steunen. Het centrum der wereldorganizatie bevindt zich thans in de Verenigde Staten, waar men 1945 de Unie der Verenigde Volken (U. N. O.) stichtte. Het volgende jaar werd de vroegere Volkenbond opgeheven.
De Geallieerden sloten 1947 verschillende vredesverdragen, maar de vrede in de wereld kon de U. N. O. nog niet op soliede basis vestigen o. a. omdat de Russen alle aktie van de Veiligheidsraad dwarsbomen door middel van het vetorecht dat zij willen handhaven. Met Duitsland, waarvan de oostelijke grens naar het westen werd verlegd, en met Oostenrijk, zijn nog geen vredesverdragen gesloten. Ondertussen is tegen het Oosteuropese blok, dat de Russen hebben gevormd, nog niet veel door de Westersen ondernomen. De Amerikanen zonden een vlooteskader naar de Middellandse Zee en verzekerden zich steunpunten op de Libische kust.
In West-Europa stichtten 1944 België, Nederland en Luxemburg de Benelux d. i. een oorspronkelijk alleen ekonomische aaneensluiting. In 1948 ondertekenden die Benelux-landen samen met Engeland en Frankrijk het Pakt van Brussel voor ekonomische, militaire, sociale en kulturele samenwerking. Wegens de gespannen verhouding tussen Oost en West, spreekt men van „koude oorlog”. Om de Westeuropese landen, die in ieder opzicht verzwakt zijn, te helpen, werd in de Verenigde Staten het Marshall-plan voor financiële hulp ontworpen en 1948 aangenomen. Sedert de Tweede Wereldoorlog ontwikkelt zich in alle landen van de Oude en van de Nieuwe Wereld een nieuwe toestand. Overal wil de gewone man meer voedsel en een hogere levensstandaard.
Sedert die oorlog schijnt ook het koloniale tijdperk afgesloten. Verschillende Europese mogendheden hebben overzeese bezittingen moeten opgeven of althans de band met het moederland losser moeten maken omdat de meeste koloniale volkeren mondig zijn geworden en zelfbestuur eisen.
Ter voorkoming van een nieuwe oorlog werden 1949 het Noordatlantisch Pakt gesloten en de Raad van Europa gesticht.De landen van het Noordatlantisch Pakt (waarbij 1952 Griekenland en Turkije aansloten) vergaderden 1950 te Brussel, beslisten dat WestDuitsland in het Europese verdedigingsstelsel zou worden opgenomen en stelden Eisenhouwer als generalissimus aan, om de Europese strijdkrachten te groeperen ten einde de vrede en de beschaving te verdedigen tegen eender welke aanrander. Groot-Brittannië steunt de pogingen die gedaan worden tot integratie van Europa, zal zich echter bij geen federatie aansluiten. In 1952 werd het Verdrag van de Europese defensiegemeenschap te Parijs getekend door de Beneluxlanden, door Frankrijk, Italië en West-Duitsland.
