Groepsdenken is het fenomeen van een gemeenschappelijk gedachtegoed binnen bijvoorbeeld een club, partij of geloofsgemeenschap waardoor de leden groepsgedrag gaan vertonen. Groepsdenken is de spontane ontwikkeling van collectieve denkbeelden waardoor hechte groepsvorming ontstaat.
Bedenken wat een ander of anderen mensen denken en elkaar daarin bevestigen, slaat bruggen en verbindt. Deze Theory of Mind geldt behalve voor groepen mensen ook voor moeder & baby, baas & hond en niet-menselijke dieren als inktvissen. Groepsdenken levert collectieve ervaringen, betrokkenheid en cognitieve consonanties op. Het omvat wij-gevoelens, groepscohesie, een gedeelde intentie en draagt bij aan de ontwikkeling van zogenoemd collectieve intelligentie, groepsverstand of stigmergie. Als je directe omgeving erin gelooft, helpt dat twijfels reduceren.
Groepsdenken is goed om als collectief overeind te blijven maar doorgeschoten groepsdenken blijkt schadelijk. Voor de groepsleden zelf en voor anderen buiten de groep. Intern ontstaan afgedwongen unanimiteit, echokamers, tunnelvisies en politieke correct gedrag. Extern kan in de virtuele wereld bijvoorbeeld radicaal groepsdenken ontaarden in identitaire gevoeligheden die offline in cultuurstrijd overgaan.
China en Rusland probeerden met zogenoemde noopolitiek de verkiezingen in de VS massaal te beïnvloeden. Sindsdien staat digitale hersenspoeling van groepsdenken hoog op de politieke agenda (Brainwashing 2.0). Andere bewezen methoden om schadelijk groepsdenken te voorkomen zijn aan het dissonante geluid van eigen klokkenluiders waarde hechten. Open staan en proberen te koesteren zogenoemde dwarsliggers, spelbrekers en trickster binnen de groep.
Groepsdenken draagt bij aan hechte groepsvorming. In de straat of wijk, in het bestuur of een grote organisatie tot en met bijvoorbeeld de Europese Unie. Uitsluiting van anderen buiten de eigen groep ligt steeds op de loer. Hoe dit enigszins te voorkomen hangt af van de diversiteit van de oorspronkelijke groep.
