Enactivisme is een denkrichting die benadrukt hoe menselijk handelen ingebed en verweven is met zijn omgeving – zowel fysiek (via het lichaam en hulpmiddelen zoals een wandelstok of smartphone) als mentaal (via opgebouwde kennis, ervaring en vaardigheden). Het stelt dat we niet losstaan van de wereld, maar er voortdurend mee in wisselwerking zijn.
Enactivisme beïnvloedt hedendaagse hulpverleners en wetenschappers hoe zij de mens beschouwen. Hoe zij kijken naar de interacties van respectievelijk lichaam/ gedrag, hersenen/ verstand en omgeving/ context en hoe een belichaamde cognitie zich verbindt met ieders natuur en cultuur. Een meer holistische blik op basis van de dynamische koppeling van ons brein, lichaam en onze omgeving ligt voor de hand.
Maar enactivisme rijkt verder. Het heeft vooral invloed op onze relatie met niet-menselijke entiteiten. Wat als sommige schimmels elkaar over grote afstand informeren, planten een spoor van intelligentie vertonen, muizen elkaar herkennen, inktvissen levensreddende ervaringen opbouwen, walvissen een eigen lied zingen en zo meer. Welke invloed heeft dit op de betekenisgeving aan onze natuurlijke omgeving? Wat verandert er als we beseffen dat niet-menselijke entiteiten ook een vorm van agency heeft?
Bij de ontwikkeling van de levende natuur (ééncellige organismen, schimmels, plantenwortels etc.) gaat enactivisme uit van de potentie van fysieke gewaarwordingen, die - hoe minimaal ook – leiden tot transformerende ervaringen die op hun beurt aanzetten tot zelflerende, zogenoemde autopoëtisch vormen van bewustzijn waarin loops van mentale constructies en reconstructies opereren. En dat zelfs algen ‘al doende leren’, kunnen anticiperen en de vaardigheid tot collectief lichaamsbehoud ontwikkelen.
Als denkrichting biedt enactivisme een ecologisch perspectief waarin de mens niet boven of buiten de natuur staat, maar ermee verbonden is. Deze visie kan burgers stimuleren om hun omgang met de natuur te herzien: minder als bron van grondstoffen, meer als netwerk van relaties waarin ook de mens is ingebed.
