Bewustzijn is zintuiglijk ervaren er te zijn. Bewustzijn is een verzameling van ervaringen waardoor er kennis is over hoe te handelen.
Ons bewustzijn ontwikkelt zich vanuit indrukken, herinneringen en ervaringen en leert ons hoe te handelen. Hetzelfde fenomeen doet zich bijvoorbeeld bij de octopus voor. Een octopus beschermt zich tegen aanvallers door in een schelp te kruipen. Als schelpen ontbreken, kruipt het onder een halve kokosnoot. Van vele zintuiglijke ervaringen wijzer geworden, weet het voortaan wat tegen aanvallers te doen. Als er nergens schelpen zijn, draagt het dier uit voorzorg de beschermende kokosnoot met zich mee. Met andere woorden, op basis van zintuiglijke indrukken, herinneringen, lichamelijke ervaringen, minimale toekomstgerichte cognitie plus de intentie tot handelen ontstaat stap voor stap bewustzijn.
Zelfbewustzijn kent niveaus, is verhoogd, verruimd en dan weer verlaagd. Het bewustzijn kan ook vals zijn. Bijvoorbeeld de klimaat-ontkenner. Diep in het onderbewustzijn wordt ongemak ervaren omdat de ontkenner weet dat zijn ontkenning niet helemaal valide is. Zijn aanhoudende niet-pluis gevoelens moeten door rationalisering onder het tapijt verdwijnen. Zo’n vals bewustzijn is weten dat het niet klopt hoe je handelt.
Bewustzijn wordt vaak gedeeld. Collectieve vormen van bewustzijn komt bij groepsdenken voor. Bovennatuurlijke bewustzijnsvormen (agencies) ontstaan uit gevoelige herinneringen, gezamenlijke ervaringen en gedeelde kennis. Deze gedeelde of collectieve vormen van bewustzijn vertonen interacties en overlappingen met individuele vormen van bewustzijn. Collectieve vormen van bewustzijn komen ook bij groepen dieren voor. Bijvoorbeeld binnen walvissenscholen, spreeuwenzwermen en mierenhopen. Dit duidt op een gedeelde minimale cognitie plus handelingsbekwaamheid. Of artificiële intelligentie ooit bewustzijn oplevert zal de toekomst leren.
