(don Francisco Espoz y ), spaansch generaal, geb. 1782 bij Pampelona, werd 1809, tijdens den inval der Franschen, het hoofd eener guerrillabende, en was gedurende den onafhankelijkheidsoorlog een der stoutste leiders van den guerrillaoorlog. Vijf jaren lang belemmerde hij al de operatièn der fransche veldheeren, bracht hun aanhoudend gevoelige verliezen toe, en versloeg hen in menigen geregelden veldslag.
Hij werd achtereenvolgend bevorderd tot kolonel, brigade-generaal, maréchal-de-camp; doch verbitterd door het despotismus van Ferdinand, verliet hij Spanje in 1814. Eerst in 1820 keerde hij terug, ontving van de in opstand gekomene constitutioneelen den titel van kapitein-generaal van Galicië, maakte zich van Catalonië meester, en hield lang de armee van maarschalk Moncey buiten de mogelijkheid om te ageeren; doch eindelijk voor de overmacht moetende zwichten, teekende hij 1 Nov. 1823 eene eervolle capitulatie met de Franschen, en nam de wijk naar Engeland. Na de Juli-omwenteling trok hij aan het hoofd der spaansche vluchtelingen in Oct. 1830 de Pyreneën over, doch werd eindelijk aan de fransche grenzen ontwapend en in het binnenland geïnterneerd. Toen de burgeroorlog in de Baskische provinciën uitgebroken was, werd M. door koningin Christina 23 Sept. 1834 tot opperbevelhebber der spaansche noorder-armee benoemd, kon echter wegens ziekelijkheid (hel gevolg van vroeger bekomene wonden) slechts weinig uitrichten, legde 18 April 1835 het kommando neder, en stierf 26 Dec. 1836 te Barcelona.(don Xaverio), neef van den vorige, geb. 1789 te Idozin, diende eerst als guerrilla-aanvoerder onder zijnen oom tegen de Franscben, werd 1809 gevangen genomen, en bleet in hechtenis te Vincennes tot 1814. Na zijn terugkeer in Spanje verklaarde hij zich voor de Constitutie der Cortes, doch zag zich reeds in 1815 genoodzaakt naar Engeland te vluchten. Van daar begaf hij zich 1816 naar Mexico, en was eenigen tijd als aanvoerder der in opstand zijnde Independenten een schrik voor de Royalisten, viel echter door verraad in hunne handen, en werd 13 Nov. 1817 te Mexico gefusilleerd.
