Pruritus, een krieuwelende gewaarwording aan de oppervlakte der huid en van het slijmvlies van mond, neus of genitalia. J. komt voor bij de meeste huidziekten, maar wordt ook aangetroffen zonder zichtbare verandering der huid, als een huidneurose.
Het gevoel van jeuk kan aanhoudend zijn, of optreden in aanvallen, te voorschijn geroepen door een of ander exces, een aandoening, warmte (ook bedwarmte). De drang tot krabben wordt in vele gevallen alles overheerschend; soms kan J. opwindingstoestanden doen ontstaan, grenzende aan krankzinnigheid. De J. kan zijn algemeen of plaatselijk. Tot de algemeene vormen behooren de Pruritus senilis of ouderdomsjeuk (wellicht veroorzaakt door een nieraandoening), de winterjeuk van Duhring, die bij de eerste koude optreedt en de algemeene J. bij rheumatiek- en jichtlijders; tot dezen laatsten nadert de J. bij suikerziekte, geelzucht, nierziekte, dyspepsie, maagkanker en ziekten der vrouwelijke geslachtsorganen. In de meeste dezer gevallen is de oorzaak van den J. waarschijnlijk een autoïntoxicatie (zelfvergiftiging). Onder de locale vormen van J. zijn te vermelden J. aan de uitwendige opening der pisbuis (of aan de voorhuid) en den neus, als reflexwerking bij ingewandswormen of steenen in de blaas.
De dentitiepruritus, jeuk aan het slijmvlies der kaken bij jonge kinderen, kan door zijn hardnekkigheid en hevigheid zenuwverschijnselen opwekken en de gezondheid schaden. De pruritus vulvae zetelt aan de schaamlippen en clitoris, die hierbij wat donkerder gekleurd zijn dan normaal; deze aandoening treedt op in aanvallen, meestal na loopen of in den slaap, en kan voor het zenuwgestel de ernstigste gevolgen hebben. De pruritus ani (aarsjeuk) komt voor bij rheumatische en nerveuse personen en bij verschillende aandoeningen van het darmkanaal (zie ook Aars). De behandeling zal er in de eerste plaats naar streven de oorzaak van den J. weg te nemen. Is dit niet mogelijk, wat natuurlijk slechts door den geneesheer beoordeeld kan worden, dan zijn er tal van jeukverzachtende middelen, als koudwaterbehandeling, sodabaden, wasschingen met azijnwater of verdunde carboloplossing, insmeren met menthololie of mentholspiritus, electrische behandeling, enz.
