smaadschrift
'Uw neef is een Poëet', dichtte Jacob Cats, 'hy kan pasquillen maken, Die iemant aen het hert, ja dieper kunnen raken.'
Een paskwil of een pasquinade is een schotschrift, een smaadschrift in woord of beeld. In bredere zin staat het voor een grap, een parodie of zelfs voor een zonderling persoon.
Het Italiaanse 'pasquillo' is een verkleinvorm van de eigennaam Pasquino. De Pasquino waarom het hier gaat leefde aan het eind van de 15de eeuw in Rome. Over zijn beroep bestaat onduidelijkheid: hij staat te boek als schoenlapper, schoolmeester, kleermaker en barbier. Eén naslagwerk weet te melden dat hij een bochel had.
Hoe het ook zij, Pasquino was, aldus een bron uit 1866, een 'snaaksche kwant'. Bij 'spotvogels, ledigloopers en splinterkijkers' stond hij bekend om zijn 'stekelige aanmerkingen, bijtende spotternijen en scherpe kwinkslagen'.
Na Pasquino's dood werd zijn huis afgebroken. Onder zijn werkplaats werd in 1501 een zwaar gehavend Grieks standbeeld gevonden dat pas aan het eind van de 19de eeuw werd herkend als Menelaus die de dode Patroclus uit de strijd wegsleept. 'Het gerucht verspreidde zich dat Pasquino was opgestaan', wil één versie van dit verhaal, maar volgens een andere was de hekelaar bij de opgraving nog in leven en werd het beeld in de buurt van zijn winkel gevonden.
Zeker is dat het beeld tegenover Pasquino's (voormalige) werkplaats werd geplaatst, op de hoek van wat toen paleis Carafa heette. Het kreeg de naam Pasquino en kardinaal Oliviero Carafa beschikte dat het beeld voortaan op 25 april, op het feest van San Marco, zou worden aangekleed als een mythologisch of historisch figuur. Net als in het oude Rome moesten er gedichten op worden aangeplakt. De mooiste verzen zouden worden gepubliceerd.
Eerst waren de gedichten nogal saai (Pasquino stond vlak bij de universiteit, verduidelijkt een historicus) maar toen de bevolking van Rome zich ermee ging bemoeien, kregen ze een ander karakter: kort, fel, satirisch en gericht tegen politiek, kerk en adel. De schimpdichten waren anoniem of ondertekend door Pasquino en kregen de naam pasquillo of pasquinata.
Op een gegeven moment onderhield Pasquino zelfs een uitvoerige dialoog met een ander beeld, Marforio, dat vragen stelde die Pasquino beantwoordde. 'Waarom wacht je niet tot morgen?' vroeg Marforio toen iemand op een zondag een nat hemd op Pasquino te drogen had gehangen. Paus Sixtus V had kort daarvoor een nieuwe belasting ingevoerd en dus antwoordde Pasquino: 'Omdat ik geen tijd mag verliezen want morgen zullen wij wellicht de zonnestralen moeten betalen.'
In West-Europa kreeg het woord paskwil bekendheid toen een Duitse humanist in 1518 het vlugschrift Pasquillus exul publiceerde. In 1574 werd het voor het eerst opgenomen in een Nederlands woordenboek.
