gemeente in midden-Brabant, bestaande uit het dorp Udenhout en het kerkdorp Biezenmortel, met buurtschappen Houtsestraat, Molenstraat, Winkel, Brabantse Hoek. Grenzend ten noorden aan Drunen, ged.
Helvoirt, ten oosten aan Helvoirt en Haaren, ten zuiden aan Berkel-Enschot, ten westen aan Tilburg en Loon op Zand. Aantal inwoners: 8.531 (1986); oppervlakte: 2.686 ha.Wapen: Een schild van goud, beladen met een klimmende leeuw van azuur (1818).
Geschiedenis: Udenhout zou zijn ontstaan uit huisjes en hoeven buiten het bos gelegen: uit den hout. Onder de naam Udenhout of Endenhout wordt het voor het eerst vermeld in 1232, in een akte, waarin hertog Hendrik I van Brabant bossen in dit dorp, in de buurtschappen Zeshoeven en Achthoeven, schenkt aan de Abdij van Tongerlo. Andere delen bleven onder de hertog en werden als leengoed uitgegeven, zoals de Vorsselaar en de Strijdhoeven. Het is wel merkwaardig, dat Tongerlo hier bezittingen had, terwijl het patronaatsrecht al vroeg was toegekend aan de Abdij van St. Geertrui uit Leuven. Udenhout behoorde tot de Enigje van Oisterwijk, een bestuurseenheid, die bestond uit Oisterwijk, Haaren, Udenhout, Berkel, Enschot en Heukelom.
Dit was op zich weer een onderdeel van een van de Meijerij-kwartieren, het Kwartier van Oisterwijk. Belangrijke zaken, Udenhout betreffende, werden door de schout van Oisterwijk behandeld; ook rechterlijk behoorde Udenhout onder de schepenbank van Oisterwijk. In 1814 werd Udenhout pas een zelfstandige gemeente, waarvan het bestuur, na gebruik gemaakt te hebben van de kapel, in 1849 een eigen raadhuis kreeg.
Kerkelijk was Udenhout eveneens lang niet zelfstandig. Zij behoorde tot de parochie van Oisterwijk, al had het dorp sinds de 15de eeuw de beschikking over een eigen kapel, die door priesters uit Oisterwijk, van de Abdij van St. Geertrui, werd bediend. Dit was ook het geval met de kapel in Berkel, en met de kapel, al spoedig kerk, van Helvoirt. In de generaliteitsperiode werd de Udenhoutse kapel overgenomen door de hervormden, die deze in 1788 lieten slopen en er een nieuwe achthoekige voor in de plaats bouwden. Na de Franse tijd waren er echter amper protestanten in Udenhout, zodat de kapel eind 19de eeuw werd gesloopt.
De katholieken waren aangewezen op een schuurkerk. In 1722 werden Berkel en Udenhout afgescheiden van de Oisterwijkse parochie, om samen een parochie te vormen, die op haar beurt in 1852 weer werd gescheiden in de parochie Udenhout en de parochie Berkel. In Udenhout was in 1741 al weer een nieuwe schuurkerk gebouwd, die in 1811 werd vergroot, maar kort daarop toch werd gesloopt, toen in 1841 de Waterstaatskerk aan de Slimstraat tot stand kwam. Deze is nog steeds in gebruik. Het gehucht Biezenmortel groeide uit tot een kerkdorp, dank zij de vestiging van het Capucijnerklooster in het begin van de 20ste eeuw. In 1919 werd daar een klooster gebouwd met kapel, die voor de dorpsgemeenschap werd opengesteld.
Udenhout ligt aan de spoorlijn Tilburg-Den Bosch en kreeg in 1881 een eigen station, dat echter tot 1955 in gebruik bleef, en daarna werd gesloopt. Het dorp werd vooral bekend door de stichtingen voor zwakzinnigen. Huize Assisië uit 1903, en St. Vincentius uit 1925.
Udenhout heeft ook een kasteeltje, de Strijdhoef, voortgekomen uit de reeds in de 14de eeuw genoemde hoeven de Grote en de Kleine Strijdhoeven. Het kasteeltje stamt uit 1740. Overheidsinstellingen: gemeentehuis Slimstraat; rijkspolitie Kreitenmolenstraat; postkantoor Kreitenmolenstraat; rijdend postkantoor, standplaats kerk Biezenmortel; Waterschap De Zandleij, Koestraat; intergas Spoorakkerweg; elektriciteit: Pnem, Oisterwijk; waterl.mij Oost-Brabant, Helvoirt.
Religie: parochie St. Lambertus, parochie St. Joseph Biezenmortel, Fraterhuis, Huize St. Felix zusters van Liefde, Beukenhof zusters Franciscanessen Biezenmortel, Broeders Penitenten, Biezenmortel, Zusters van Dongen, de Strijdhoef. Onderwijs: Basisschool Zeshoeven, Achthoeven, St. Franciscus Biezenmortel; speciaal onderwijs, Mariaschool zmlk voor meisjes; Jozefschool mik voor meisjes; Assisiëschool mik en zmlk voor jongens.
Geestelijke gezondheidszorg: Huize Assisië, St. Vincentius, ’t Hooghout.
Monumenten: kasteel De Strijdhoef uit 1740; raadhuis uit 1849; Waterstaatskerk uit 1842; diverse boerderijen.
Sportaccommodaties: Sporthal De Roomley, Sportpark VCB Biezenmortel, Sportpark Zeshoeven met voetbalvelden, manege, tennisbanen, Tennishal Matchpoint, Tennispark De Sticht Biezenmortel, Zwembad Groene Wellen.
Recreatie: Loonse en Drunense Duinen, ca 2500 ha, natuurgebieden De Brand en Manken Tiend, lste en 2de Klamp, De Leemputten.
Bron: Gemeentegids Udenhout, 1986.
