gemeente in het midden van Noord-Brabant met drie woonkernen: Kaatsheuvel, Loon op Zand en De Moer; de beide laatste dateren al uit de 14de eeuw; Kaatsheuvel is sedert 1800 in inwoneraantal sterk gegroeid, daar zijn de voornaamste gemeentelijke diensten gevestigd. Verder telt Loon op Zand een twaalftal buurtschappen, t.w.: Duikse Hoef, Efteling, Hill, Hooge Zandschel, Kraanven, Lage Zandschel, Land van Kleef, Loons Hoekje, Moleneind, Rechtvaart, Roeselberg en Sprangsevaart (ged.).
Loon Op Zand telt 20.063 inwoners (1984), de oppervlakte is 5.219 ha, waarvan ca 2000 ha een praktisch geheel vrij toegankelijk natuur- en recreatiegebied vormen, t.w. de Loonse en Drunense Duinen en het landgoed Unitas. Loon op Zand, dat deel uitmaakt van het Intergemeentelijk Samenwerkingsverband Midden-Brabant, grenst aan de gemeenten Sprang-Capelle, Waalwijk, Drunen, Udenhout, Tilburg en Dongen.
Wapen: Het wapen van de gemeente Loon op Zand is in oorsprong het familiewapen van de graven van Home geweest. De drie horens van keel met zilveren beslag in goud zijn hiervan afkomstig. Het schildhoofd van zilver beladen met drie schuin geplaatste schoenmakershamers van sabel is later toegevoegd. Het is een aanduiding voor de betekenis van de leerbewerking in de gemeente. Op 16 april 1914 is bij KB het voeren van dit wapen goedgekeurd.
De gemeentevlag is gebaseerd op de kleuren van het gemeentewapen en vertoont het volgende beeld: een witte bovenhelft met 3 zwarte banen en een gele benedenhelft met 3 rode banen. De vlag werd door de gemeenteraad vastgesteld op 6 juni 1968.
Geschiedenis: Loon opt Sant, vroeger ook wel Venloon genoemd, werd in 1269 door hertog Jan I van Brabant als grondheerlijkheid uitgegeven aan Willem van Horn, maar de pandbrieven werden later ingelost. Omstreeks 1385 werd deze heerlijkheid met die van Tilburg en Drunen uitgegeven door hertogin Johanna van Brabant aan ridder Pauwels van Haastrecht, nadat Sweder van Abcoude, heer van Gaasbeek, Venloon aan haar had opgedragen, zodat zij het goed in leen zou kunnen uitgeven aan Van Haastrecht. Deze moest eerst de som betalen, waarvoor hij Venloon had gekocht. Later zou hierover worden geschreven, dat de heerlijkheid Loon op Zand de allerbeste was van de gehele Meierij. Pauwels van Haestrecht, die ook schout was van 's-Hertogenbosch, kwam in conflict met de hertogin, omdat hij de kant van de oproerige burgers had gekozen. De hertogin gaf daarom bevel het kasteel in Loon op Zand af te breken.
In 1400 was er een belegering; de Bossche burgerij beloofde de schout weerwraak. Het geschil zou zijn opgelost. Hendrick van Haestrecht volgde zijn vader op als heer van Venloon; de heerlijkheid kwam door huwelijk in het geslacht Van Grevenbroeck. Loon op Zand werd in 1 587 overvallen door de troepen van de graaf van Hohenlo. Het kasteel in die plaats ging in Staatse handen over. maar al spoedig waren de Spanjaarden weer heer en meester in deze plaats.
Het dorp Venloon met hoge. middelbare en lage heerlijkheden kwam vervolgens in het bezit van de familie Van Immerseel. die ook het graafschap Bokhoven bezat.
Toen in de generaliteitsperiode de katholieken de kerk van Loon op Zand moesten verlaten, gaf de heer de inwoners gelegenheid om op het kasteel de mis bij te wonen, eerst in de slotkapel, later in de daarvoor gebouwde kerkschuur bij het kasteel, die tot in het begin van de 19de eeuw, toen de kerk in het dorp weer aan de katholieken was teruggegeven, werd gebruikt. In 1777 is het kasteel van Loon op Zand grotendeels gesloopt; een vleugel bleef gedeeltelijk behouden, opnieuw opgetrokken op oude fundamenten. De heerlijkheid was toen in het bezit van de vorst van Salm Salm. De heerlijke rechten werden in de Franse tijd afgeschaft. In 1857 kocht de weduwe van jhr. mr. F.
X. Verheijen het kasteel. Haar dochter huwde met de arts Ten Horn (zie; Kasteel van Loon op Zand). Het kerkdorp Kaatsheuvel, waar uiteindelijk in 1853 na veel ruzie het gemeentehuis werd gevestigd, groeide na 1800 sterker dan het oudere dorp Loon op Zand. In de gemeente vestigden zich diverse schoen- en leerfabrieken; oorspronkelijk waren ook stoelenmatten, scharenslijpen en zwavelstokjes-venten middelen van bestaan, voornamelijk in Kaatsheuvel. Een belangrijke trekpleister is het sprookjes- en recreatiepark De Efteling. waarmee in 1952 werd begonnen naar tekeningen van Anton Pieck.
Maar de grondslag werd reeds gelegd in 1933. De Efteling trekt nu jaarlijks meer dan twee miljoen bezoekers.
Monumenten: Kasteel van Loon op Zand, 18de eeuws gebouw op oudere grondslag; werd in de oorlog zwaar beschadigd, in 1950 gerestaureerd;
St.-Janskerk, driebeukig schip, dwarspand, 15de eeuws; spitse toren uit ca 1500; ouder koor met latere aanbouwen.
In Kaatsheuvel kerken uit 1834, 1896 en 1913; op de Zuidhollandse Dijk v.m. korenmolen nu curiosahuys.
Recreatie: De Efteling (zie aldaar); Loonse en Drunense Duinen (zie aldaar).
Bevolking: In Kaatsheuvel en Loon op Zand treft men van oudsher de schoen- en lederindustrie aan, terwijl De Moer een puur agrarisch karakter heeft behouden. De vestiging van klein- en middelgrote industrie wordt gestimuleerd. Door de centrale ligging en de goede verbindingen met Breda, Tilburg en ’s-Hertogenbosch is de gemeente een aantrekkelijk woongebied, dat op den duur niet meer dan 23.000 inwoners zal mogen hebben en een duidelijk recreatieve functie blijft behouden. Overheidsinstellingen: gemeentehuis, Nieuwe Markt 1, Kaatsheuvel; politiebureau: Berndijksestraat 26, Kaatsheuvel; postkantoor: Nieuwe Markt 2, Kaatsheuvel en Kerkstraat 16, Loon op Zand.
Nutsbedrijven: gas: Gas en Centraal antennebedrijf, Jan de Rooijstraat 49, Kaatsheuvel; water: Waterleidingmij Noord-West-Brabant, Warandelaan 1, Oosterhout; elektriciteit: PNEM, Marktstraat 90, Kaatsheuvel. Onderwijs: de gemeente heeft scholen voor openbaar en bijzonder onderwijs, een L.O.M.school, een school voor L.H.N.O., een MAVO en een Levensschool.
Sportaccomodaties: naast sportpark en -zalen, zijn er tennisbanen, een kegel- en bowlingbaan en meerdere maneges.
