gemeente, bestaande uit de kerkdorpen Berkel en Enschot, alsmede de gehuchten en buurtschappen Brem, Heikant, Heukelom, Heuneind, Heuveltje, ’t Hoekske, Hoogeind, de Kraan, Laag-Heukelom en Oisterwijkse Hoeven; 9921 inwoners en 1983 ha groot (1983), grenzend aan Udenhout, Oisterwijk, Moergestel, Hilvarenbeek en Tilburg.
Naam van de gemeente was na het ontstaan daarvan in 1811 aanvankelijk Berkel-Enschot-Heukelom, circa 1845 vervangen door Berkel c.a.; vanaf 1941 Berkel-Enschot.
Wapen: van lazuur beladen met een ploeg boven dewelke zijn geplaatst drie torens van goud (1818).
Geschiedenis: De oude naam van Enschot is Endeschit, wat: op een eind, of op een scheiding betekent. In de 14e en 15e eeuw is meestal sprake van Enschit of Enschyt, gelegen op de grens van West- en Oost-Tilburg. De oude kerk schijnt op Oost-Tilburgs gebied te hebben gelegen. Het Hoogeind lag onder de parochie Enschot, maar de woeste grond aldaar viel onder de Gemeijnt van West-Tilburg. Het huis Die Swaen lag ook onder de parochie van Enschot, maar binnen de palen van de Gemeijnt van Haaren. West-Enschot viel onder het gebied van de schepenbank van Oisterwijk, behalve de woeste grond die bij de Gemeijnt van West-Tilburg behoorde.
Er zijn in BerkelEnschot enkele bodemvondsten gedaan, die duiden op zeer vroege bewoning; de oudste vermelding stamt echter eerst uit 1164 voor Enschot. In dat jaar nam paus Victor IV de goederen van de abdij van Tongerlo in bescherming. Er is dan sprake van de „ecclesie de Endeschit”; de kapel was van 1317 tot 1632 verbonden met de kerk van Tilburg, die door Tongerlo werd bediend. In 1632 werd Enschot een zelfstandige parochie, maar al spoedig daarna werd het kerkgebouw voor de katholieken gesloten. Men was toen aangewezen op een grenskapel bij Goirle-Poppel. Na 1672 kreeg Enschot een schuurkerk, die in 1767 werd uitgebreid.
De katholieke kerk was reeds in 1788 een ruïne waarvan het laatste restant in 1839 werd gesloopt. De toren hiervan is echter behouden gebleven als bakstenen bouwwerk uit het begin van de 15e eeuw. In 1899 werd voor de katholieken een nieuwe, neogotische kerk gebouwd naar ontwerp van architect C. Franssen. Parochieheilige is St.Caecilia.
In 1214 beschikte ook het dorp Berkel over een kapel, die evenals de kapel van Ddenhout onderhorig was aan de kerk van Oisterwijk, die bediend werd door de adellijke Abdij van St.Geertrui uit Leuven. De kapel stond op de plaats van de tegenwoordige kerk van Berkel en was toegewijd aan de parochieheilige, St.Willibrordus.
Ook dit bedehuis werd na de verovering van Brabant door de Staatsen voor de katholieken gesloten. Later werd samen met de bevolking van Udenhout een schuurkerk opgericht in de omgeving van de Kruisstraat te Udenhout. Deze werd in 1723 afgescheiden van de Oisterwijkse kerk. Er werd toen een nieuwe parochie voor Udenhout en Berkel opgericht.
In 1852 werden Berkel en Udenhout twee zelfstandige parochies. In Berkel werd de oude kapel hersteld en in gebruik genomen. In 1857 werd het oude torentje vervangen door een nieuwe. Het kerkje werd echter in 1910 gesloopt op de toren na, waaraan in 1857 naar ontwerp van architect Jan Stuyt een nieuwe kerk werd gebouwd.
De bevolking van Heukelom is vanouds aangewezen op de kerk(en) van Oisterwijk.
Zowel Berkel als Enschot en Heukelom hadden elk een eigen bestuur, wel gezamenlijk een secretaris, aanvankelijk met Oisterwijk, later met Haaren. De drie dorpen werden in 181! samengevoegd tot een gemeente, die de beschikking had over het schoolhuis als vergaderruimte. Dit was voor dit doel reeds in 1733 aangekocht. In 1876 werd een raadhuis gebouwd in de buurt van de kerk van Berkel. In 1933 werd een nieuw raadhuis, tussen de dorpen Berkel en Enschot in, in gebruik genomen, dat in de zeventiger jaren door het tegenwoordige gemeentehuis werd vervangen.
Middelen van bestaan: landbouw en veeteelt waren vanouds de belangrijkste bronnen van bestaan. Na 1857 ontstonden enkele steenbakkerijen, waarvan de laatste in 1931 werd opgeheven.
Enschot met name is een villadorp van Tilburg geworden. In de gemeente bevindt zich de bierbrouwerij De Schaapskooi van de Trappisten. De Lange Akker is het opleidingscentrum voor kraamverzorgsters van het Wit-Gele Kruis Noord-Brabant.
Monumenten: 15e-eeuwse toren met steunberen tot aan de klokkenverdieping. Aan beide kanten van de toren is een travee van de zijbeuken behouden gebleven. Enkele boerderijen en 19e eeuwse huizen, o.m. aan ’t Zwaantje. Natuurmonumenten: Grolle Gat, Helleputten, Galgeven en Schaapsven.
Recreatie: sportpark, sporthal, strandbad, gemeenschapshuis de Schalm.
De gemeente Berkel-Enschot is aangesloten bij het Stadsgewest Tilburg.
Overheidsinstellingen: gemeentehuis, Eikenbosch, 47; rijkspolitie postbureau, Raadhuisstraat, 56; postkantoor, Eikenbosch 22; Waterschap De Dommel; Brandweerkazerne Kerkstraat.
Nutsbedrijven: Gas: Intergas Oosterhout; water: Waterl.mij Oost-Brabant; elektriciteit: PNEM.
Onderwijs: zes kleuterscholen; zes basisscholen; een MAVO.
Sportaccommodaties: drie sportparken, een sporthal, een tennishal.
Bron: Berkel-Enschot uw woonplaats; F. W. Smulders in Tilborgh, 1971.
