Encyclopedie van Noord Brabant

Anton van Oirschot (1985-1986)

Gepubliceerd op 20-10-2020

ONSENOORT, KASTEEL

betekenis & definitie

kasteel in het land van Heusden. reeds in 1266 vermeld, waarvan nog een rechthoekige toren staat, vermoedelijk uit de 14de eeuw. die echter later werd verhoogd. De toren is nu een onderdeel van een reeks gebouwen in alle mogelijke stijlen uit het einde van de 19de en de 20ste eeuw, die samen de Abdij Mariënkroon vormen.

Het ,,huys te Onsenooirt, ook wel Honds Oort genoemd zo stond al in een rapport uit 1810 is een modern gebouw; van het oude kasteel is niets overig als een vierkanten Tooren. De muuren zijn verwonderlijk waardig regt uyt hoofde der Dikte. Men vind in dien Tooren verscheyden aansienlijke kamers, als mede het gevangenhuys." Maar aan dit geheel zou in de loop der jaren nog heel wat veranderen.Het 13de-eeuwse kasteel werd in 1372 verwoest.

Vier jaar daarvoor was het door jonkheer Laureijns van den Putte overgedragen aan heer Rugter den Ouden, ridder. Dan is er sprake van ..de heerlijkheid van Honsorde mit alle hare toebehoerten". Er is verondersteld, dat dit gebied aanvankelijk tot Brabant, maar vanaf 1374 tot Holland is gaan behoren. De grensscheiding van de heerlijkheid Heusden. de dorpen Engelen en Vlijmen is dikwijls twistpunt geweest. Het gevolg was in 1372. dat Brabanders onder leiding van Jan van Nederveen het kasteel van Onsenoort in brand staken. Schutjes meldt dat het kasteel in 1388 op kosten van de graaf van Holland is herbouwd. In 1396, bij de dood van Jan of Boud Kuyst erfde Arent van Wijck van Honsvoirde het kasteel.

In 1787, toen een zekere jhr. Bernard Half-Wassenaar heer van Onsenoort was, is het kasteel geplunderd. Later werd deze Bernard door koning Lodewijk Napoleon benoemd tot ridder der Unie als Van Wassenaer van Onsenoort. Hij overleed in 1810. Na de dood van zijn vader werd mr. Jacob Willem Half-Wassenaar heer van Onsenoort en Nieuwkuijk.

Keizer Napoleon, die inmiddels Nederland bij Frankrijk had ingelijfd. benoemde hem tot president van het kanton Waalwijk. In 1814 toen het koninkrijk der Nederlanden was ontstaan werd hij opgenomen in de ridderschap van Noord-Brabant als Half-Wassenaar van Onsenoort.

Halverwege de 19de eeuw werd over het kasteel geschreven: ,,is niets anders meer over als een vierkante toren." Er was toen wel een nieuw huis bijgebouwd. In 1903 werd het kasteel in een Belgische krant te koop aangeboden. Pater Cisterciënsers in Pont Colbert bij Versailles, die uit Frankrijk weg moesten, kochten het. Het kasteel stond niet zo ver van de plaats waar vroeger de kloosters Mariënkroon en Mariëndonk, in Heusden en Elshout. hadden gestaan. Daarom kreeg de nieuwe vestiging in Nieuwkuijk later (in 1937) ook de naam ,,Mariënkroon". Er werd een groot gebouw omheen gezet met een ruime kapel en de tuin werd ommuurd.

In 1910 kwam er weer een gebouw bij, met kapel, eerst voor 12 studenten, maar al vrij spoedig voor 40. Ook toen de Franse paters weer naar Frankrijk waren teruggekeerd, bleef Onsenoort een kloostergemeenschap, die in 1928 een zelfstandige priorij werd. In 1934 werd dat deel van het vroegere kasteel, dat nog over maar vervallen was. vernieuwd. Er werd toen weer een vleugel bijgebouwd naar de plannen van architect K. van Dael uit Eindhoven.

Bij de bevrijding van Brabant werd Onsenoort of Mariënkroon nog een toevluchtsoord voor niet minder dan 1700 vluchtelingen, om later weer de rust te krijgen van de abdij.

Bron: A. van Oirschot. Middeleeuwse kastelen in Noord-Brabant. 1981.