(Fr.: idem, spreek uit: Waens, Wains; ensnaam). Langgerekt dorp in het zuidwesten van Hemelumer Oldeferd (920 inw.).
Op een pleistocene zandrug tot 47 m. Herv., geref. en doopsgez. kerk, r.k. kapel.
Openb. en chr. lagere school. Veeteelt en landbouw, zuivelfabriek.
In de 18de eeuw, evenals in de buurdorpen, scheepvaart. Herv. kerk, oorspr. 12de eeuw, verbouwd in 1682.
Voor het wapen Dorpswapens.Zie: Fr. Dagbl. (19, 26.5.1956); Reg. Leeuw. Cour., 59; Repert., 216. De slag bij W. was een gevecht tijdens de tocht van graaf Willem iv van Holland naar Frl. Om de aandacht van de hoofdmacht onder Jan v. Beaumont, die Staveren aan moest vallen, af te leiden, landde de graaf met de meeste ridders verder oostwaarts, stak Laaksum in brand, rukte op naar W. en week toen naar het Rode Klif.
Bij deze terugtocht verloren bijna alle aanvallers het leven, ook de graaf, waardoor de hele onderneming afgebroken werd (26.9.1345). Het is twijfelachtig of zonder deze gebeurtenis de inval gelukt zou zijn; nu werd de eerste mislukking van de Hollandse aanvallen meteen de duidelijkste. Het lijk van de graaf werd in Bloemkamp begraven, de beenderen van de gesneuvelden zijn later op het kerkhof van Staveren verzameld. De herdenkingsdag bleef als ‘Fryske Leaffrouwedei’ een kerkelijke feestdag, tot het Saksische bewind er een einde aan maakte (1500). Na W.O. II is op 26.9.1945 een herdenking op het Rode Klif gehouden, die sindsdien elk jaar herhaald wordt. Op het klif is in 1952 een monument naar ontwerp van Arjen Witteveen onthuld, zie Leaffrouwedei.
Zie: S. A. Waller Zeper, Jan van Henegouwen (Den Haag 1914), 264-266, 484-487.
