(v. Gr.
Phootos = licht, graphoo = schrijven). Het met behulp van licht en andere vormen van straling vervaardigen van afbeeldingen van voorwerpen en verschijnselen.Het volgende overzicht betreft met name die fotografie, die de stedelijke en natuurlijke landschappen van de Zaanstreek als onderwerp heeft, daarna volgt een korte aanduiding van de fotografie als kunstvorm.
Vanaf 1858 (zie ook “Topografie) is de Zaanstreek vastgelegd op foto’s, die aanvankelijk als albumfoto’s en wandversiering werden vervaardigd, later vooral in de vorm van prentbriefkaarten en boek- en tijdschriftillustraties. Een groot deel is in (privé-)collecties bewaard gebleven. Het “gemeentearchief van Zaanstad bevat naast een totale verzameling van ongeveer 20.000 foto’s en prentbriefkaarten ook drie foto-albums van
J. Breebaard, die als eerste fotograaf van de Zaanstreek wordt beschouwd. Rond 1870 was hij niet de enige die motieven uit de Zaanstreek opnam. Uit die jaren zijn ook foto’s bekend van Dirk Engel (Zaandam vooral portretfotografie) en de Krommenieër Klaas van Vliet (zie Supplement 2). De laatste trok met een tent op zijn rug door het land; de tent diende als donkere kamer voor het prepareren van de toen gebruikte ‘natte platen’. Het Zaanse landschap trok ook veel fotografen uit binnen- en buitenland aan.
Van Breebaard zijn ongeveer 120 stads- en dorpsopnamen bekend, waarvan enkele in stereo. Ze zijn afgedrukt op het destijds populaire formaat van 6 x 9 cm en verzameld in rijk versierde albums. In 1986 is een selectie van Breebaard’s foto’s in boekvorm verschenen: ‘De Zaanstreek belicht'. De firma Breebaard werd voortgezet door J. Kuyper. Ook deze combineerde portretfotografie met het fotograferen van topografische onderwerpen.
Rond 1900 hielden meer fotografen zich hiermee bezig. F. “Engel Jbz. (Zaandam en P. Nieuwstad (Koog) maakten fraai fotowerk. S. Bakker Jz. (Koog-Zaandijk) gaf zijn topografische foto’s op prentbriefkaarten uit. Oud-Zaandijk werd vastgelegd door de arts C.E. van der Horst.
Andere bekende amateur-fotografen waren o.m. J. Hondius Hz., Zaandam, en P, Kouwenhoven, Zaandijk. Onderwerpen waren ook de bedrijvigheid op en aan het water en gebeurtenissen zoals molenbranden en de watersnood van 1916. Vooral P. de Vries, de opvolger van P. Nieuwstad, heeft deze overstromingen in vele foto’s vereeuwigd.
In en na de jaren ’20 fotografeerden P.P. de Jong en H. Los uit Zaandam veel karakteristieke plekken. Een deel van hun werk bevindt zich in het gemeente-archief, dat ook een verzameling luchtfoto’s (opgenomen tussen 1923 en ’40) van Aerocarto bevat. Vanaf 1930 begon de Zaandamse vogelkenner A.F. (Nol) “Binsbergen met vogelfotografie. Dankzij zijn aanleg en zijn legendarisch geworden inzet bracht hij een collectie vogelfoto’s bijeen, waarmee hij zijn kranteen tijdschriftartikelen en drie van zijn vier boeken illustreerde: ‘Trekvogels’ (1935), ‘Vogels van weide- en rietland’ (1937) en Detail van een foto van Jan Breebaard (het 'huis met de ijzeren brug’. Koog, omstreeks 1865).
Het aardige is dat Breebaard’ s donkere kamer hierop is te zien Hl) had een klein bootje in gebruik. een kajuitjachtje waarvan de ramen geblindeerd waren. Daarin prepareerde hij de ‘natte platen' voor zijn opnames. Het ligt hier in de wegsloot Breebaard begaf zich varend door de Zaanstreek!
Vrijheidsboom, 1795, te Oostzaandam.
G.J.D. Franken, burgemeester van Zaandam van 1958 tot 1966.
‘Uit Neerlands vogelleven' (’41) hebben het landschap en het vogelleven van de Zaanstreek in het hele land bekend gemaakt.
De Zaanstreek heeft verschillende fotogroepen en verenigingen van amateurs gekend.
De oudste is ‘AFV Zaanland’, die in 1929 werd opgericht, thans (1991) een regionale vereniging met 35 a 40 leden die tweewekelijks bijeenkomen.
In de jaren ’50 en ’60 verstrekte de gemeente Zaandam veel opdrachten voor documentatie, reportages en fotoboeken. Streekgenoten, maar ook in Amsterdam wonende fotografen zoals Dolf Kruger, Ad Windig, Eva Besnyö, Kors van Bennekom en Koen Wessing kregen opdrachten. Later maakte de gemeente Zaanstad gebruikt van de diensten van o.a. Henk Dijkman, Henk van de Zee en Bob Fleumer, allen uit de Zaanstreek afkomstig. Enkele namen van Zaanse fotografen uit een recent verleden zijn Wim “Krijt en Bob Ris. Van H.T.
Toppen verschenen enkele boeken met topografische foto’s van Zaandam. H.H Hackmann, Westzaan, kreeg vooral bekendheid door reproduktie-fotografie, een veel nauwkeurigheid en vakmanschap vereisende discipline.
O Moedt Fotografie als kunst De vraag of fotografie als een kunstvorm kan worden beschouwd, wordt niet meer gesteld. Algemeen wordt van kunstfotografie gesproken. De kunstschilder schildert met verf, de kunstfotograaf met licht. Met fotografie kan gemanipuleerd worden, evenals in de schilderkunst kan er een ‘beeld’, een afbeelding gecreëerd worden die niet overeen hoeft te komen met de werkelijkheid. Er kan worden toegevoegd of weggelaten. Er kan figuratief of nonfiguratief gefotografeerd worden.
Figuratieve fotografie is o m. die van het ‘knap gekozen moment’ in sport- en journalistieke fotografie, maar ook in bijv. landschapsfotografie. In de nonfiguratieve fotografie wordt niet de realiteit, of: meer dan de realiteit weergeven. In het algemeen kan over kunstfotografie worden gezegd dat het fotografische beeld iets heeft mee te delen en meer is dan alleen een registratie.
Enkele in de Zaanstreek werkzame kunstfotografen zijn Peter “Wolters en Louis “Bertholet, beiden onder afzonderlijk trefwoord opgenomen. Ook Fons Klappe en Erik Poffers kunnen worden genoemd. Fons Klappe (Wormerveer) werkt ‘registrerend’, hij werd opgeleid aan de School voor Fotografie in Den Haag en kreeg praktijklessen van Bert Nienhuis. Erik Poffers (Assendelft) werkt overwegend abstract; hij zoekt het detail, waarbij compositie en camerastandpunt vervreemding oproepen.
Alle vier hier genoemde fotografen exposeerden eerder in de “Zienagoog.
Louis BertholetlEindredactie Fouragemalerij. Tak van molennijverheid, uitgevoerd aan het einde van de 19e eeuw in voor andere bedrijfsvoering gebouwde molens.
De fouragemalers maakten veevoer, door bijvoorbeeld lijnkoeken, mais, granen of tarwegnnd (tarwedoppen) fijn te malen en vervolgens te mengen. In totaal werd slechts in 8 molens de fouragemalerij uitgeoefend, 5 daarvan stonden te Zaandam-Oost, de overige in Zaandam-West. De fouragemalerij ontstond toen het molentijdperk feitelijk al voorbij was; dikwijls waren het zogenoemde *Pettenbazen die het bedrijf uitoefenden. Forensisme (Pendel). Zie: “Economische geschiedenis 3.10.2. en “Arbeidsplaatsen Franco, Johan. Zie: Supplement.
