I. Het woord luidt in het Grieksch ovgjioXov en in het Latijn symbolum.
Cyprianus spreekt van de apostolische geloofsbelijdenis als van het symbolum apostolicum, ook wel van de lex symboli. Bij de Grieken en Romeinen beteekende het woord: kenteeken, herkenningsteeken.
Bij de Romeinen was het identisch met signum, insigne, nota. Omdat de Oostersche kerk een geloofsbelijdenis een symbolon noemde, nam de Westersche kerk dat woord van haar over.
Maar symbolum werd niet alleen in Christelijk-theologischen zin gebezigd. Symbolum was ook het kenteeken der góden, het parool of de leus van soldaten, het herkenningsteeken van gastvrienden en de in beelden uitgedrukte leer der Pythagoreërs.
Ook de heidensche mysteriën hadden hun symbolen; alleen wie het wachtwoord of teeken kende werd tot de mysteriën toegelaten. Het typeerende van het symbolum was dus: de band der gemeenschap voor de ingewijden.II. In onze taal onderscheiden we tusschen drieërlei symbolen,
a. De symbolen op het terrein van de kunst. Een symbool is op kunstgebied meer dan een teeken, omdat er een rijkere en diepere achtergrond bij gevonden wordt. Een allegorie is nog weer abstracter en verwijdert zich nog weer verder van het teeken dan het gewone symbool,
b. Symbolen worden ook gebezigd op juridisch terrein. In zekeren zin geldt dit reeds van een ring, dien we aan den vinger dragen, omdat de ring een beeld is van de trouw. Nog duidelijker komt het juridisch karakter naar voren in den handslag, dien kooplieden op de markt elkaar geven. En ’t allersterkst in den schepter, kroon, diadeem enz. van een vorst(in), die alle in verband staan met de souvereiniteit, die door God op koningen en overheden wordt gelegd. Bij a en b kan dan symbool gedefinieerd als de concrete of aanschouwelijke uitbeelding van een abstracte idee.
c. Menigvuldig wordt symbool nog steeds gebruikt op kerkelijk gebied. Een geloofsbelijdenis wordt een symbool genoemd, omdat zij als ’t ware het herkenningsteeken is van hen, die tot de Roomsche, de Luthersche, de Gereformeerde kerk behooren. In het symbool spreekt een kerkengroep de gemeenschappelijke overtuiging, de eenheid des geloofs, uit.
Voor a en b verwijs ik verder naar het artikel Symboliek I en voor c naar de artikelen Confessie en Symboliek II. Ik voeg er nog slechts dit aan toe. Wij onderscheiden tusschen bijzondere en algemeene symbolen. Bijzondere belijdenisschriften zijn die, welke slechts door ééne kerkengroep als de uitdrukking van haar geloof (leer) zijn vastgesteld. En algemeene symbolen zijn die, welke uit de oude Christelijke kerk afkomstig zijn en door meerdere kerken zijn aangenomen. Algemeene symbolen zijn: de Apostolische Geloofsbelijdenis; de geloofsbelijdenis van Nicea — zij gaat vooral over de Godheid van Christus; de geloofsbelijdenis van Athanasius — zij behelst een krachtige verdediging van het Dogma der Heilige Drieëenheid.
De moderne theologie sprak van haar eerste optreden af met een zekere minachting over hen, die voor een bindende belijdenis het pleit voerden. In den jongsten tijd kwam hierin in zoover verandering, dat verschillende stemmen opgaan voor een stuk, waarin althans eenigermate omschreven wordt hetgeen door de Modernen als religieuze waarheid omschreven wordt. Zelfs werden reeds proeven gegeven. De Ethische theologen gingen niet zoover in hun oordeel over symbolen als de Modernen. Maar prof. Valeton vond toch het mooiste, dat „Jeruzalem dorpsgewijze bewoond werd” d. w. z. dat de Christenen geen bindende belijdenis opstellen maar het geloof der gemeente in minder nauwkeurig omschreven dus meer algemeene en vagere termen verklanken en dit kan vrijwel het algemeen gevoelen der hedendaagsche Ethischen genoemd worden.
