De naam Oude Wereld wordt daar gebezigd, waar met een nieuwe wereld een tegenstelling bestaat.
Allereerst Oude Wereld als de aarde voor den Zondvloed. Zoo leest men in 2 Petrus 2:5: En de oude wereld niet gespaard heeft, waarbij de Kantteekening der Staten-Vertaling zegt: Dat is de mensch van de eerste wereld voor den Zondvloed. In dien zin hebben dichters ook gesproken van de eerste wereld. Zoo Vondel in zijn Treurspel: Noah of ondergang der Eerste Weerelt. En Willem Bilderdijk in: De Ondergang der Eerste Waereld.
Daarnaast komt Oude Wereld met name voor als tegenstelling met de Nieuwe Wereld: Amerika. Een oud standbeeld van Columbus te Genua pochte van hem: „één was de wereld; hij kwam en zeide, dat ze twee zouden zijn!” Die twee waren de Oude en de Nieuwe Wereld. Toen Columbus Amerika ontdekte, beschreef hij zijn aankomst „in een nieuwe wereld en onder een nieuwen hemel”. De schoonheid van dit nieuwe land, aldus Columbus, staat hoog boven die der Campina de Cordoba. Alle boomen schitteren met een bestendig loof en zijn altijd met vruchten beladen. De winden zijn zoel gelijk in de maand April in Castilië; de nachtegaal zingt er zoeter, dan men beschrijven kan.
Eens kwam ik in een diep ingesloten havenbocht en zag, wat geen oog gezien heeft: hooge bergen, waarvan liefelijk de wateren naar beneden stroomen. De stroom, welke in de bocht uitliep, opwaarts sturende, was ik verbaasd over de koele schaduw, het kristalheldere water en het getal der zangvogels. Het was mij alsof ik zoodanige plaats nimmer mocht verlaten, als weigerde de betooverde hand het neer te schrijven”. Zoo diep was de indruk die Columbus ontving, dat hij dacht te wezen in een Nieuwe Wereld.
Tegenover de Nieuwe Wereld of Amerika, omvat de Oude Wereld Azië, Europa en Afrika. De tegenstelling tusschen Oude en Nieuwe Wereld bestaat nog. In de Oude Wereld een rijke geschiedenis, een geweldig verleden. De Nieuwe Wereld is, althans waar het de blanke bevolking betreft, een land zonder traditie en historie, waarvan Da Costa zeide in:
Wachter! wat is er van den Nacht?:
…. Daarhenen Wie van historie en ruïne zich kan spenen voor enkel menschheid en natuur.
De Oude Wereld is afgeleefd, de Nieuwe Wereld vol energie, de Oude Wereld heeft afgedaan, de Nieuwe Wereld heeft de belofte van den toekomenden tijd. Zoo is althans de voorstelling in Amerika.
Tenslotte is de Oude Wereld bij dichters de de benaming voor hetgeen zij achter hen zien en de Nieuwe Wereld de glorierijke aarde van den komenden dag. Treffend heeft de begaafde dichteres Henriette Roland Holst de Nieuwe Wereld in communistischen zin bezongen in een gedicht:
De Oude en de Nieuwe Wereld.
De nieuwe wereld — zij is toch geboren, in bloed en tranen werd zij toch geboren, maar z’ is heel anders, dan wij dachten en van een Paradijs is niets aan haar.
In haar leeft nog, dat wat wij allen haten, het vuil, de smaad en het bederf der eeuwen, wij zei ven brachten ’t mee, het leefde in ons en verstikt met zijn monsterlijke groeisel het jonge zaad van dapp’re Kameraadschap en Makkerliefde en Waarachtigheid.
En toch, en toch — ons hart gaat naar haar uit.
