Dit is geregeld bij de wet van 2 Mei 1863, die herhaaldelijk gewijzigd en aangevuld is, het laatst bij de wet van 30 Juli 1926. Tot de scholen, waarop middelbaar onderwijs wordt gegeven, behooren de hoogere burgerscholen met 5- en 3-jarigen cursus, de handels- en de landbouwscholen.
Onder deze laatste rubriek valt de Middelbare Landbouwschool te Groningen, die bestemd is voor hen, die zich voor de landbouwpractijk wenschen voor te bereiden, en waarvan de cursus 3 winter- en 2 zomersemesters telt. Verder de Middelbare Koloniale Landbouwschool te Deventer met 3-jarigen cursus, bestemd voor hen, die zich voor de landbouwpractijk in de tropen wenschen te bekwamen; voorts de Rijks-zuivelschool te Bolsward met 2-jarigen cursus en verschillende Rijks land- en tuinbouw-winterscholen.
Deze alle staan onder het toezicht van een afzonderlijken inspecteur, hetgeen ook het geval is met de handelsscholen. Het eindexamen aan de landbouwscholen wordt afgenomen door een commissie, te benoemen door den Commissaris der Koningin in iedere provincie, waar zoodanige scholen aanwezig zijn.De handelsscholen kunnen óf zelfstandige scholen zijn met 3-, 4- of 5-jarigen cursus, óf ze kunnen tot onderbouw hebben — althans wat de scholen met 4- of 5-jarigen cursus betreft — twee of drie overeenkomstige klassen van een hoogere burgerschool. Het eindexamen wordt afgenomen door directeur en leeraren onder toezicht van gecommitteerden, die door het schoolof gemeentebestuur (al naar gelang het een bijzondere of gemeentelijke school is) onder goedkeuring van den Minister worden benoemd. De handelsscholen kunnen worden gesubsidieerd ten laste van het Rijk tot een bedrag van ten hoogste 50 percent der netto-kosten, onder voorwaarde dat de gemeente waar de school gevestigd is, en de provincie of de Kamer van Koophandel een bijdrage verleenen.
De voornaamste plaats bij het Middelbaar Onderwijs wordt ingenomen door de hoogere burgerscholen. (Zie het artikel daarover.) Gemeenten, die geen hoogere burgerschool in stand houden, moeten tot een bedrag van 50 percent bijdragen in de kosten van leerlingen uit zulk een gemeente, die tot een van Rijkswege gesubsidiëerde gemeentelijke of een Rijks hoogere burgerschool zijn toegelaten. Voor leerlingen, die een bijzondere hoogere burgerschool in een andere gemeente bezoeken, bestaat die bepaling niet.
Bij meisjesscholen, die opleiden tot een eindexamen, overeenkomende met dat van een hoogere burgerschool met 5-jarigen cursus, wordt het onderwijs over een cursus van 6 jaren verdeeld.
Voor hen, die de hoogste klas van een hoogere burgerschool met 5-jarigen cursus niet tot het einde hebben doorloopen, bestaat gelegenheid zich aan een staatsexamen te onderwerpen. Het daardoor verworven getuigschrift komt overeen met dat, hetwelk tengevolge van het eindexamen verkregen is Een z.g. literair-economische afdeeling is verbonden aan 52 hoogere burgerscholen, waaronder 10 Christelijke hoogere burgerscholen of lycea, terwijl er 9 zijn, waaronder één Christelijke, n.l. die in de Jacob Jordaensstraat te Amsterdam, die een zelfstandige literair-economische hoogere burgerschool vormen. Het getuigschrift verbonden aan het eindexamen van een dergelijke afdeeling of school, geeft, evenals dat, verkregen aan een handelsschool met 5-jarigen cursus, alleen toegang tot de studie aan de handels-economische faculteit te Amsterdam of de Handelshoogeschool te Rotterdam.
Volgens de wet moeten er althans 15 Rijks hoogere burgerscholen zijn, waarvan ten minste 5 met 5-jarigen cursus. Het getal Rijks hoogere burgerscholen is nu echter tot 49 opgevoerd.
Krachtens de wet van 28 Juli 1924 wordt voor hoogere burgerscholen en gymnasia, die na 6 October 1921 zijn geopend, zoomede voor de stichting en uitbreiding van gebouwen, geen subsidie meer uit ’s Rijks kas verleend. In bijzondere gevallen kan op dezen regel een uitzondering worden gemaakt.
Bevoegdheid tot het geven van middelbaar onderwijs hebben zij, die in ’t bezit zijn van de daarvoor ingestelde acten, doctorandi aan een Nederlandsche universiteit en zij, die in het bezit zijn van het ingenieurs-diploma aan de Technische Hoogeschool. Verder hebben officieren van de zee- en landmacht die bevoegdheid, voorzooveel het de technische wetenschappen betreft, waarin zij hun opleiding hebben genoten.
In Nederlandsch-Indië wordt middelbaar onderwijs gegeven in twee soorten van scholen: de Hoogere Burgerscholen en de Algemeene Middelbare Scholen. De hoogere burgerschool is geheel georiënteerd op het middelbaar onderwijs in Nederland; het leerplan is nagenoeg gelijk aan dat der hoogere burgerscholen hier te lande, en het getuigschrift heeft dezelfde waarde als dat van de hoogere burgerscholen in Nederland.
Openbare hoogere burgerscholen met vijfjarigen cursus zijn gevestigd te Batavia (Koning Willem III school), Bandoeng, Soerabaja en Semarang, de laatste twee met een literair-economische afdeeling. Verder bestaat er een Christelijk lyceum te Bandoeng, opgericht 30 Juni 1927; een bijzonder (neutraal) lyceum, een bijzondere hoogere burgerschool voor meisjes met vijfjarigen cursus, en een openbare gemengde hoogere burgerschool met driejarigen cursus eu daaraan verbondene tweejarige handelsschool (Prins Hendrikschool) alle te Batavia. Voorts heeft men in Indië nog tal van andere inrichtingen van middelbaar onderwijs, als hoogere burgerscholen met driejarigen cursus, waaronder verschillende Roomsch-Catholieke, technische scholen, handels- en ambachtsleergangen enz.
De Algemeene Middelbare scholen bestaan uit twee afdeelingen: een onderbouw van drie jaar — de M. U. L. O. afdeeling — en een bovenbouw van gelijken duur — de Voorbereidend Hooger Onderwijsafdeeling. Hoewel deze scholen meer ingericht zijn op specifiek Indische eischen, zoodat zij haar leerlingen vooral uit de hoogere klassen der Indische samenleving betrekken, zijn aan het einddiploma der hoogste afdeeling niettemin voor verdere studie en voor het bekleeden van betrekkingen in ’talgemeen dezelfde rechten verbonden als aan dat der hoogere burgerschool met vijfjarigen cursus.
De M. U. L. O. afdeelingen, die staan onder eigen directeuren, geven een algemeene middelbare vorming, die haar bekroning vindt in een einddiploma, dat ten opzichte van de plaatsing en bevordering in ’s Lands dienst is gelijkgesteld met het bewijs van overgang naar de vierde klasse eener hoogere burgerschool met vijfjarigen cursus en met het einddiploma van de Prins Hendrikschool te Batavia. Het diploma geeft voorts toegang tot het onderwijs aan verschillende vakscholen en tot de Voorbereidend hooger onderwijs-afdeelingen der algemeene middelbare scholen. Van deze zelfstandige M.
U. L. O. afdeelingen bestaan er 30 openbare en 16 bijzondere, waaronder 7 Christelijke.
De Voorbereidend hooger onderwijs-afdeeling bestaat weer uit verschillende typen: een Oostersch-letterkundige afdeeling A I, gevestigd te Soerakarta, waarvan het leerplan omvat de Indische talen, Indische cultuur- en kunstgeschiedenis, en de meeste vakken, die op een hoogere burgerschool worden onderwezen. Een Westersch-klassieke afdeeling A II, gevestigd te Bandoeng, waarvan het leerplan, behalve het Grieksch ongeveer overeenkomt met dat van onze gymnasia, en waarvan het einddiploma toelating geeft tot de juridische faculteit der universiteiten in Nederland en, met aanvulling van een examen in het Grieksch, mede tot de theologische en literarische faculteiten en tot de vereenigde faculteiten der rechtsgeleerdheid en de letteren en wijsbegeerte betreffende de studie van den Oost-Indischen Archipel. En eindelijk een wis- en natuurkundige afdeeling B, gevestigd te Jokjakarta en te Batavia, waarvan het leerplan dezelfde vakken bevat als die in de hoogste drie leerjaren van een hoogere burgerschool met vijfjarigen cursus worden onderwezen, met uitzondering van Fransch (facultatief) en met toevoeging van een of meer Inlandsche talen (facultatief). Het getuigschrift van deze afdeeling geeft dezelfde rechten als dat van een hoogere burgerschool met vijfjarigen cursus in Nederland.
Op 1 Juli 1927 is te Batavia aan de Christelijke Algemeene Middelbare School zulk een H. B. S. afdeeling (B) geopend.
