De grote encyclopedie van het antiek

Jan Durdik en anderen (1970)

Gepubliceerd op 02-12-2020

Zwart Delfts

betekenis & definitie

benaming voor Delfts aardewerk met polychroom decor, in emailkleuren geschilderd op een zwart, althans donker fond (groen of donkerbruin), dat in de periode tussen 1670 en 1740 in Delft werd vervaardigd in navolging van het Chinese famille noire en wellicht ook van het Chinese lakwerk. Slechts enkele plateelbakkerijen hebben dit aardewerk, waarvan de beste stukken uit de periode 1687 1721 dateren, vervaardigd.

Men onderscheidt twee technieken: bij de eerste werd de zwarte fond kleur direct op het biscuit aangebracht, waarna het decor met emailkleuren op dit fond werd geschilderd. Ter verhoging van de glans en ter bescherming van het decor werd vervolgens dikwijls een laag loodglazuur aangebracht. Zwart Delfts in deze techniek werd o.a. vervaardigd in De Dobbelde Schenckan door Louwijs Victorsz. en in De Metale Pot door Lambertus van Eenhoorn. Indien echter geen fabrieksmerk aanwezig is, is toeschrijving van een voorwerp aan een van beiden erg moeilijk omdat hun initialen zeer veel op elkaar lijken. Bij deze techniek was de oventemperatuur een uiterst kwetsbaar punt: de hitte diende dusdanig te zijn dat de emailkleuren zich verbonden zonder evenwel te gaan vervloeien. Dit probleem en het ongetwijfeld grote aantal mislukkingen dat ermee gepaard ging, zal zeker lot de grote zeldzaamheid van het zwarte Delfts hebben bijgedragen.

Dc tweede techniek is die waarbij het voorwerp eerst werd bedekt met een deklaag van tinglazuur. waarna de polychrome decoratie werd aangebracht. Vervolgens werd het resterende oppervlak zwart ingekleurd, met uitzondering van het decor. Soms werd ook het wil in de decoratie opgenomen. Deze werkwijze voorkwam dat de kleuren zich met het zwart gingen vermengen. Zwart Delfts volgens deze techniek werd o.a. vervaardigd door Pieter Adriaensz. Kocks van De Griekse A. aan wie tegenwoordig algemeen de initialen P.A.K. worden toegeschreven.

Verder werd ook zwart Delfts vervaardigd door Lieven van Dalen in het Jonge Moriaenshooft en in de plateelbakkerij De Romeyn. waarschijnlijk door Martinus Gouda. Veel stukken zijn echter ook ongemerkt. Zwart werd ook gebruikt voor het schilderen van details (zoals bijv. een kapsel) en voor de randen van polychrome plaketten.

Van zwart Delfts werden voornamelijk siervoorwerpen vervaardigd, zoals plastiekjes van mensen en dieren, schenkkannen, trembleuses, plaketten, theebusjes, borstelruggen, theepotten, vazen en borden. De decors zijn zowel in Chinese stijl geschilderd (landschappen, bloemen, vogels. Chinese figuren) als in Europese stijl (bloemen, Hollandse landschappen) dan wel in een combinatie van beide. De kleuren zijn rood, geel, groen, blauw, paars, violet, turkoois, oranje en schakeringen hiervan.

< >