De grote encyclopedie van het antiek

Jan Durdik en anderen (1970)

Gepubliceerd op 02-12-2020

Porselein

betekenis & definitie

hard, wit, niet poreus en doorschijnend keramisch produkt. De belangrijkste grondstoffen zijn kaolien of porseleinaarde (40-65 procent), veldspaat (15-35 procent) en kwarts ( 12-30 procent).

De kaolien is bepalend voor de vorm- en vuurvastheid, terwijl de andere bestanddelen als smelt- en verschralingsmiddelen dienen. Een hoog kaoliengehalte geeft een minder doorschijnend produkt, dat echter goed bestand is tegen temperatuurvariaties, een hoger veldspaatgehalte geeft een grotere doorschijnendheid, maar tevens een brossere scherf. Porselein wordt gebakken in de biscuitoven op een temperatuur van ca. 950 C. Het glazuur wordt na het bakken opgebracht; het bestaat praktisch uit dezelfde grondstoffen als het porseleinmengsel. Het glazuur wordt tot poeder gemalen en met water aangelengd, zodat tijdens het glazuren het water door het poreuze biscuit wordt opgezogen en het glazuurpoeder op de buitenwand achterblijft. Het geglazuurde voorwerp wordt in de glazuuroven gebrand op een temperatuur van 1400 1460 C, waarbij het glazuur met de scherf versmelt en het porselein dichtsintert.

Tegen deze temperaturen zijn slechts enkele kleuren bestand. De vele andere kleuren die slechts een lage verhitting verdragen worden na de glazuurbrand op het glazuur geschilderd en vervolgens op een temperatuur van 800-900 C in de moffeloven in het glazuur ingebrand. Bij de onderglazuurdecoratie wordt de decoratie op het biscuit geschilderd of gedrukt, waarbij de schilder over een grote vaardigheid moet beschikken, daar de verfstoffen direct door het biscuit worden opgezogen en correctie onmogelijk is. Bij de vervaardiging van porselein dient bij de vormgeving rekening te worden gehouden met de krimp die tijdens het bakken optreedt en die tijdens de glazuurbrand het grootst is. Porselein dat kaolien bevat wordt ‘pâte dure' genoemd, of echt of hard porselein. Op porselein gelijkende produkten zonder kaolien noemt men pâte tendre, of zacht of surrogaatporselein.

Men kan het met een vijl afschaven. Het glazuur is glasachtig en soms oneffen en het kan voorkomen dat de emailkleuren erin weggesmolten zijn. Aan beide soorten porselein kan beenderas worden toegevoegd; indien dit bij pâte dure geschiedt, spreekt men van bone china.