De zouten van fosforzuur heten f. Deze fosforzure zouten spelen een belangrijke rol voor de plantenvoeding, omdat ze de planten van fosfor (P) voorzien.
Zowel planten als dieren hebben fosfor nodig voor de opbouw van sommige onmisbare eiwitstoffen, o.a. nucleoproteiden (kerneiwitten). Ze kunnen deze fosfor echter slechts opnemen in de vorm van een verbinding. Als fosforhoudende kunstmeststoffen worden vooral de zouten van het orthofosforzuur (H3PO4) gebruikt; die van het metafosforzuur (HPO3) en van het pyrofosforzuur (H4P2O4) vinden weinig of geen toepassing. Al naar gelang van het H3PO4 één, twee of drie H-atomen door een metaalion, b.v. calcium, zijn vervangen spreekt men van mono-, di- of tricalcium-f. (resp. Ca(H2PO4)2, CaHPO4 en Ca3(PO4)2; men noemt ze ook resp. primair, secundair en tertiair calcium-f.). Als kunstmest worden calcium-f. het meest toegepast, in sommige gevallen ook ammonium-f.
De landbouwkundige waarde van een f.-meststof hangt af van de opneembaarheid van het f. door de planten na toediening van de meststof aan de grond. In water oplosbaar f., zoals aanwezig in superfosfaat (monocalcium-f.) en in mono- en diammon-f., is goed opneembaar. Wel vindt in vele gronden omzetting in niet-oplosbaar dicalcium-f. plaats, maar dit lost gemakkelijk weer op, wanneer het koolzuurgehalte van het bodemvocht door wortelademhaling of bacteriewerking aanzienlijk stijgt. Wordt het toegediende f. in ijzer of aluminium-f. omgezet (zoals in zure zandgronden kan geschieden) dan is de beschikbaarheid voor de planten sterk verminderd (fosfaatvastleggende gronden; z. Fosfaatfixatie).
Sommige meststoffen bevatten het fosforzuur als niet in water oplosbaar dicalcium-f. (dubbelkalk-f. b.v. het merk fertifos; fosfaatammonsalpeter). Deze verbinding lost in het koolzuurhoudend water van de grond zeer gemakkelijk op, in het bijzonder wanneer zij voorkomt in fijne verdeling. De werking is dan vrijwel gelijk aan die van monocalcium-f. Is het dicalcium-f. gekorreld, zoals in fosfaatammonsalpeter, dan is de directe fosfaatwerking, d.i. de werking na toediening, aanzienlijk geringer. De nawerking van deze gekorrelde producten in volgende jaren compenseert de minder goede directe werking.
De fosforverbindingen van Thomasslakkenmeel zijn in water niet oplosbaar maar wel in koolzuurhoudend bodemvocht. Natuurlijke f. zijn fijngemalen in de natuur voorkomende producten, die voorn, uit tricalcium-f. beslaan (b.v. Algiersf.). De oplosbaarheid in de meeste gronden is niet groot, zodat de fosfaatwerking veelal gering is. Op zure gronden, vooral dalgronden, is de werking soms goed. Door gloeien van natuurlijke f. onder toediening van bepaalde stoffen, zoals zand en soda, wordt de opneembaarheid van het aanwezige f. verhoogd (gloei-f.).
Fosfor komt in de plant voor in talrijke organische verbindingen (lecithine, nucleoproteinen enz.). Verder speelt het een belangrijke rol bij de afbraak van suikers in levende organismen. Voor de enzymatische afbraak van b.v. glucose en fructose is de vorming van fosforzure esters van deze suikers noodzakelijk. Fosforhoudende co-enzymen zijn hierbij ook van belang, vooral DPN (di-fosfo-pyridinenucleotide) en TPN (tri-fosfo-pyridine-nucleotide).
Bij het benutten van de chem. energie door de levende cel is de vorming van bepaalde organische f., de z.g. energierijke f., van grote betekenis (z. Ademhaling). In deze vorm kan een grote hoeveelheid energie in gemakkelijk reageerbare verbindingen worden opgeslagen om zo nodig te worden gebruikt voor het laten verlopen van veel energie eisende reacties.
Tenslotte dient er op te worden gewezen, dat het geraamte van de dieren veel fosfaten bevat, zodat het voer voldoende fosfor moet bevatten. Speciaal de calcium-fosforverhouding van het rantsoen is van belang (z. Fosforzure voederkalk). E. G. MULDER.
