Is het Leeuwarden of Ljouwert? Die vraag kan gemakkelijk moeilijker worden gemaakt, want sinds 1046 is de naam van de Friese hoofdstad op meer dan 200 verschillende manieren geschreven: een absoluut record.
Het Fries Museum aan de Turfmarkt 11 is het grootste provinciale museum van Nederland. De collectie bestaat onder meer uit stijlkamers, een schitterende collectie Fries zilver, een textielverzameling (Friese klederdracht en merklappen), oude en moderne kunst en terpvondsten. In het museum heeft ook de collectie van het Verzetsmuseum Friesland een plaatsje gevonden.
In het Fries Museum hangt het grootste zwaard in Nederland. Het is 2,13 meter lang en moest met beide handen worden bediend (een zogeheten biderhander). Het wapen behoorde ooit toe aan de bijdehante legendarische houwdegen Pier Gerlefs Donia, bijgenaamd Grutte Pier (Grote Pier), een boer uit Kimswerd. Nadat zijn boerderij door muitende Saksische en Bourgondische soldaten was platgebrand, schaarde hij zich aan de zijde van Karel van Egmond, hertog van Gelre en wierp zich te land en ter zee fanatiek in de Friese vrijheidsstrijd (1515-1520). Hij werd 'Admiraal van de Zuiderzee' en nam in 1519 deel aan een veldtocht naar Emmerik. Kort daarop hing hij zijn wapen aan de wilgen en hij stierf in 1520 als rustig burger in Sneek.
De lengte en kracht van Grote Pier waren legendarisch. Zo zou hij met een ploegschaar een groep vijandelijke soldaten in één klap naar de andere wereld hebben geholpen. En ze vroegen alleen maar de weg! Pier was ook slim. Volgens overleveringen liet hij niet-Friezen tegen de lamp lopen door ze een zinnetje te laten zeggen dat nog steeds veelvuldig wordt geciteerd: 'Bûter, brea en griene tsiis. Wa't dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries.' (Ondertiteling voor Hollanders: 'Boter, brood en groene kaas, wie dat niet zeggen kan is geen echte Fries'). Vreemdelingen die over de woorden struikelden raakten prompt hun kop kwijt.
TIP: In Kimswerd staat een standbeeld van de Grote Pier.
Het Fries Museum wijdt een permanente tentoonstelling aan het mysterie van de bekendste vrouwelijke spion uit de moderne geschiedenis. Zij werd op 7 augustus 1876 in Leeuwarden geboren als Margaretha Geertruida Zelle, maar zou een plaatsje in de wereldgeschiedenis veroveren onder haar artiestennaam Mata Hari (Maleis voor 'oog van de dag').
Nadat haar huwelijk met een KNIL-militair op de klippen was gelopen, vertrok zij in 1903 naar Parijs. Ze poseerde voor schilders, werkte in circussen en vestigde haar naam als exotische danseres. Met haar gewaagde, mysterieuze act trad de Friese schoonheid op in Berlijn, Londen, Rome, de Folies Bergères in Parijs en de Scala van Milaan. Toen zij toegang kreeg tot de hoogste kringen, ronselden de Duitsers haar als spionne. In Beieren kreeg ze bijles van professionele prostituees. Psychologen brachten haar de kunst van het verleiden bij. Bovendien volgde zij een korte militaire opleiding.
In de Eerste Wereldoorlog sliep Mata Hari als verpleegster van het Rode Kruis met gewonde officieren van de geallieerden. De informatie die ze wist lost te peuteren, briefde ze door aan de Duitsers. Toen ze tegen de lamp liep, zetten de Fransen haar in als dubbelspionne. In 1917 vertrouwde geen van beide partijen de verleidelijke danseres meer. Zij belandde in een Franse cel. Mata Hari stierf op 15 oktober 1917 voor een vuurpeloton in het Franse Vincennes. Zij weigerde een blinddoek. Haar laatste woorden waren: 'Heren, doe jullie plicht. Schiet!' En dat deden ze.
TIP: De beeldschone dubbelspionne woonde ook in Den Haag*. In de residentie is een speciale 'spionnenroute'. Leeuwarden herdenkt Mata Hari met een standbeeld op de Korfmakerspijp. In het huis aan de Grote Kerkstraat 212 waar zij haar kinderjaren doorbracht, bevindt zich tegenwoordig het Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrim.
De Friese stamboekkoe is de beroemdste van alle koeien. Zij veroverde de wereld dankzij haar hoge melkproductie. Tienduizend liter per jaar of meer is voor deze Rolls Royce onder de melkkoeien geen unicum. Als eerbetoon aan het deze ideale melkkoe staat op de Harlingersingel/Harlingerstraatweg een beeld van Us Mem (onze moeder). In Leeuwarden staat ook een standbeeld van Us Heit (onze vader). Dat is geen eerbetoon aan de stier, maar aan de populaire eerste Friese stadhouder Graaf Willem Lodewijk (1584-1620). Het standbeeld staat voor het Stadhouderlijk Hof in Leeuwarden.
Met een aanvoer van 350.000 stuks vee per jaar heeft Leeuwarden de grootste veemarkt van Nederland. Er wordt twee keer per week gehandeld: op dinsdag vanaf 7 uur en op vrijdag vanaf 5 uur. Rond een uur of 10 verstomt het handjeklap. Vooral de vrijdagmarkt is voor bezoekers interessant, omdat de aanvoer dan het grootst is en er dus een koortsachtige bedrijvigheid heerst. Bij de balie ligt een folder klaar met achtergrondinformatie over de veemarkt. Adres: Heliconweg 52.
TIP: Andere grote veemarkten vinden plaats in de Veemarkt Utrecht*, de IJsselhallen in Zwolle (vrijdag), de Brabanthallen in 's-Hertogenbosch* en de Groenoordhallen in Leiden*. Regionale veemarkten zijn er in Groningen (maandag en dinsdag), Hoogeveen (maandag), Doetinchem (dinsdag) en Purmerend (dinsdag).
Leeuwarden bezit het enige otterpark in Nederland. Vanuit een glazen onderwatertunnel kunnen bezoekers van Otterpark Leeuwarden (het vroegere Aqualutra) de watervlugge dieren van dichtbij in hun element bespieden. In het park wonen ook bevers, bunzingen en ooievaars. Adres: Groene Ster 2.
In Museum Nanning Hendrik Bulthuis ligt de oudste tjotter van Nederland. Het is de 'Stedflecht', een open Fries zeiljacht dat voor de visserij werd gebruikt. Het 4,45 meter lange scheepje is in 1840 gebouwd op de werf van de bekende Friese scheepsbouwer Auke van der Zee in Joure. Het museum beschikt ook over de originele constructie- en lijntekeningen van de tjotter.
Museum Nanning Hendrik Bulthuis is gevestigd op een scheepswerf voor rond- en platbodemjachten. De collectie bestaat onder meer uit eikenhouten beeldhouwwerk en scheepsmodellen. Ook de bouw van een tjotter, de kunsthistorie van de 12de-eeuwse dorpskerk en de historie van het terpdorp Huizum, dat geheel is opgeslokt door Leeuwarden, komen aan bod. Adres: Huizum Dorp 11.
Friezen en Groningers zijn het over heel veel dingen oneens. Over de scheefste toren van Nederland bijvoorbeeld. De VVV Leeuwarden loftrompettert dat de Oldehove de toren van Pisa van de Lage Landen is. Maar naspeuringen en rekenwerk van de Historische Vereniging in Bedum* brachten aan het licht dat de scheefste toren op de kale kruin van Groningen staat. Dat neemt niet weg dat de Oldehove vervaarlijk overhelt en een bezienswaardigheid is.
