Met hun ongewilde wintervakantie op Nova Zembla (1596-1597) lieten de ontdekkingsreizigers Willem Barentsz, Cornelis de Rijp en Jacob van Heemskerck niet alleen hun sporen na in de vaderlandse geschiedenis, maar ook enkele paginaatjes uit de Enkhuizer Almanak van 1595. De snippers werden in de 19de eeuw opgegraven en bevinden zich nu in de collectie van het Rijksmuseum* in Amsterdam.
De ontdooide erfenis van Willem Barendtsz en zijn makkers wordt beschouwd als de eerste uitgave van de Enkhuizer Almanak. Maar er zijn aanwijzingen dat de geschiedenis van de oudste nog bestaande almanak ter wereld zelfs teruggaat tot de 15de eeuw. In die tijd bestond er reeds een Deventer Almanak, maar die verschijnt niet meer.
Overigens trotseerden negentig jaargangen van de Enkhuizer Almanak de geschiedenis niet. Het oudste, complete exemplaar dat zich in het Enkhuizen Almanak Museum bevindt, verscheen in 1686. Vermeldingen in dit prachtige museumstukje wijzen erop dat de almanak toen al gedurende 100 jaar min of meer regelmatig verscheen. In het museum zijn archiefstukken en oude almanakken te zien. Hightech apparatuur maakt het mogelijk om door een 17de-eeuwse almanak te 'bladeren' en kennis te nemen van rubrieken zoals het luiden van de poortklokken van Amsterdam of de vertrektijden van de diligences naar Haarlem of Leiden. Tal van rubrieken staan nog steeds in de almanak, bijvoorbeeld de kroniek, standen van zon en maan, getijden, kalender, nuttige tips en natuurlijk de weervoorspellingen, gebaseerd op de theorie van de zogeheten omkeerdagen, die de almanak de bijnaam 'leugenzak' bezorgden. Adres: Havenweg 3a.
Tussen de stenen van de ruim 170 jaar oude sluizen van Enkhuizen groeit de steenvaren in een overvloed die voor Nederland uniek is. Dat komt door de aanwezigheid van kalk in de specie waarmee tot 1870 gemetseld werd. Samen met het vochtige klimaat van de sluismuren is dat een ideale voedingsbodem voor de varens.
De driemast schoener Willem Barentsz geeft een letterlijke invulling aan het begrip huwelijksbootje. Het antieke schip doet namelijk dienst als officiële trouwlocatie van de gemeente Enkhuizen. De Willem Barentsz is het eerste zeilschip waar huwelijken op voltrokken kunnen worden. Tijdens de trouwplechtigheid ligt de schoener afgemeerd aan de kade. Aansluitend kan een zeiltocht over het IJsselmeer worden gemaakt. Informatie bij De Zeilvaart, Enkhuizen.
Het Zuiderzeemuseum was het eerste museum in Nederland dat de geschiedenis letterlijk tot leven bracht, door middel van toneelspelers en figuranten. Deze vorm van living history is overgewaaid uit de Verenigde Staten. Het Zuiderzeemuseum bestaat uit een binnenmuseum met vaste en wisselende tentoonstellingen en een openluchtmuseum. Dat buitenmuseum is opgezet als een Zuiderzeestadje, met straten en steegjes, 130 woningen, winkels en werkplaatsen. Tussen de huizen hangt de geur van verse teer, gerookte vis en turfkacheltjes. Ambachtslieden zoals de zeilmaker, kuiper en touwslager zijn er aan het werk. Figuranten voeren bezoekers door middel van levende geschiedenis terug naar het Urk anno 1905. Op een Kindereiland stappen jeugdige bezoekertjes terug in de tijd, met stelten, hoepels, speurtochten en een verkleedpartij in Marker of Volendammer kleding. Adres: Wierdijk 12-22.
Het Flessenscheepjesmuseum bezit de grootste collectie schepen in flessen. Het zijn er meer dan 600. De miniatuurtjes liggen afgemeerd in flessen in vele vormen, van een piepklein parfumflesje tot een wijnballon van 30 liter. Het zijn schaalmodelletjes van schepen uit de VOC-tijd, de vroege zeilvaart, de stoomvaart, de visserij, de walvisvaart en ook de offshore. Geregeld laat een modelbouwer zien hoe zo'n scheepje door de smalle hals van een fles koerst. Het museum is gevestigd in een 17de-eeuwse sluiswachterswoning. Adres: Zuiderspui 1.
Het rijke VOC-verleden van Enkhuizen glanst na in talrijke monumenten. Twee ervan prijken in de Top 100: het stadhuis en het koorhek van de Westerkerk. Het voorname en ingetogen stadhuis aan de Breedstraat is het eerste voorbeeld van de pilasterloze bouwstijl, die na het jaar 1672 in Nederland opgang deed. Het ontwerp is van Steven Vennecool uit 1688. Hij stond onder invloed van Jacob van Campen. Geen wonder dus dat het stadhuis van Enkhuizen een opvallende gelijkenis vertoont met het Paleis op de Dam in Amsterdam, een van de meesterwerken van Van Campen. In het interieur is de oorspronkelijke aankleding nog grotendeels aanwezig, waardoor het geheel als een zeldzaam voorbeeld van laat-17de-eeuwse architectuur geldt. Een aantal vertrekken is voorzien van een bekleding met zogeheten Velours d'Utrecht en rijk versierd met schilderwerk van onder anderen Romein de Hooghe (de schetsen voor deze schilderingen worden nu nog bewaard in het Prentenkabinet te Amsterdam).
Het koorhek in de Wester- of Sint-Gommaruskerk aan de Westerstraat 138 munt uit door de schitterende uitvoering van het houtsnijwerk. Het vakmanschap van de schrijnwerker, de betrekkelijk gave staat en de ouderdom (1542) waren de belangrijkste redenen om het koorhek op te nemen in de Monumenten Top 100.
De Krabbegatsluizen zijn de drukste recreatiesluizen van Nederland. Jaarlijks passeren hier 60.000 jachten en zeilboten. Het sluizencomplex vormt de verbinding tussen het IJsselmeer en het Markermeer.
Nederland telt een aantal aquaducten. Het zijn een soort viaducten, maar dan voor de scheepvaart. De schepen varen door een betonnen rivierbedding, die over een weg is gebouwd. In de dijk Enkhuizen-Lelystad is een unieke variant in aanbouw: het enige naviduct in de wereld. Bij deze primeur wordt het wegverkeer onder twee sluizen door geleid. Het Naviduct Expocentrum geeft informatie over de bouw, die tot 2003 duurt.
