Woordenboek van Populair Taalgebruik

Marc De Coster (2020-2024)

Gepubliceerd op 18-01-2021

bajes

betekenis & definitie

(1800) (< Hebr.) (Barg.) gevangenis. Populair geworden door het soldatenliedje 'De bajes is zo groot, Van voren met twee deuren en van achteren met een sloot'. En tijdens de Tweede Wereldoorlog ging een populair rijmpje als volgt: 'In deze bajes zit geen gajes, Maar Hollands glorie potverdorie.' Bargoense syn. voor gevangenis zijn o.a.: ballon*; bazaar*; bonenhotel*; gribus*; hotel* Bellevue; hotel* de houten lepel; kaleboes*; kassement*; kiekeboe*; lik*; mop*; nekof*; nor*; pakhuis*; Rijkshotel*; schuurtje*; Sing* Sing; spinhuis*; Spijkerborn*; Stap* Jan; tofes*; Universiteit*; villa* Duinzicht.

• De strafgevangenis te Leeuwarden werd aan het begin van de vorige eeuw 'Groot Bajes' genoemd. Baiës, huis. Sjofele baiës, gevangenis. (Onze Volkstaal. Deel 3. 1885. Alphabetische Woordenlijst van het Bargoensch)
• Toen ie uit de baies (gevangenis) kwam, was ie pafferig dik geworde... (Justus van Maurik: Toen ik nog jong was. 1901)
• Ik wil naar Amsterdam terug voor 'n heilig ideaal,
D'r zit een Amsterdammer in een cel,
Die moest omdat ie z'n plicht deed in de bajes-een schandaal
U snapt me wel. (Louis Davids: Geef mij mijn Amsterdam terug. 1917)
• Uit de bajes kom ik niet. Wel uit de petoet. Veertien pond. (A.M. de Jong: Frank van Wezels roemruchte jaren. 1928)
• Hij is het niet waard dat een fatsoenlijk man voor hem in 't bajes gaat! (Siegfried E. van Praag: La Judith.1930)
• Voorbeelden uit het Bargoens zijn bikken voor eten, link voor vals. Uit de vaktaal der dieven: talloze woorden voor agent, b.v. siene, smeris, klabak; jatten voor stelen; bajes, bazaar, hogeschool, hotel Bellevue, paraplu voor gevangenis. Uit het jargon: olf (een), beis (twee), kimmel (drie), dollard (vier). Uit de kramertalen: Bahlert (schaap), Knok (rijksdaalder). (A.W. de Groot: Taalkunde. 1938)
• D'r zitten d'r al zeven van ons in de bajes! (Jef Last en Harry Wilde: Kruisgang der jeugd. 1939)
• Een „drukkerd” (straf krijgen van het gebeft gajes (de heeren van het gerecht) is een leelijk ding, maar „doorslaan” op een ander (alle schuld op een ander werpen) wordt hem heel erg kwalijk genomen. Daar wordt in de onderwereld met minachting op neergekeken en als hij uit de bajes (het gevang) komt, dan krijgt hij een leelijke pijp te rooken. (De nieuwe Nederlander, 09/04/1947)
• Zes jaar bajes gaat je niet in je kouwe kleren zitten op zijn leeftijd. (Piet Bakker: Kidnap. 1953)
• Veenhuizen op het Drentse platteland
Een bajes met veel zorg en trammelant. (Alias Berger: Veenhuizen. 1975)
• Dan zijn er de wat zwaardere praktijken in het overval & inbraakgenre, waarvan ik, moet ik je zeggen, stevig baal de laatste tijd omdat het te vaak op de bajes uitloopt en er geweld bij komt kijken. (René Stoute: Op de rug van vuile zwanen. 1982)
• (Jan Berns: Hij zeit wat. De Amsterdamse volkstaal. 1993) p. 40