komt sedert het einde der 15de eeuw voor als benaming van een bepaalde soort kanonnen, nl. in het algemeen zware en kortere, in tegenstelling tot de slangen of serpentijnen. De naam is waarschijnlijk ontleend aan het Ital. cortona of Fr. Courtaut, als namen voor geschut.
In de 16de en 17de eeuw is het in de Nederlanden identiek met kanon; men spreekt van hele en halve kartouwen of kanonnen, resp. van 40-50 en 24 pond.
