Tonga- of Vriendschaps-eilanden (De), eene eilandengroep der Stille Zee en tot het zuiden van Polynésië behoorende, liggen op 18—22° Z. B. ten zuidoosten van de Samoa-eilanden. Zij bestaan uit 32 grootere en ongeveer 150 kleinere eilanden met eene gezamenlijke oppervlakte van 19 □ geogr. mijl. De meeste zijn laag, rusten op koraalrotsen en dragen eene dikke, vruchtbare aardlaag; slechts enkele zijn bergachtig en van vulcanischen oorsprong.
Ringvormige riffen bemoeijelijken den toegang tot de meeste dier eilanden, maar eenige van deze hebben uitmuntende havens. Het klimaat is er aangenaam en gezond, doch er hebben dikwijls aardbevingen plaats. Het plantenrijk levert er: pisangs, broodvruchten, yams, kokos- en andere palmen, suikerriet, bamboes, katoen, vijgen, citroenen, moerbeziën enz., en het dierenrijk wordt vertegenwoordigd door zwijnen, honden, ratten, pluimgedierte, papegaaijen, reigers, schildpadden enz.
Het aantal inwoners bedraagt ongeveer 20000 zielen, en deze behooren tot den blanksten stam der Maleyers op de Zuidzee-eilanden, terwijl zij in vatbaarheid voor ontwikkeling de meeste bewoners der naburige eilandengroepen overtreffen. Zij leggen zich met goed gevolg toe op den landbouw, zijn uitstekende zeelieden en bewijzen bij het bouwen van booten en huizen, bij de vervaardiging van huisraad, wapenen en kleedij eene ongemeene kunstvaardigheid.
Hunne godsdienstige denkbeelden zijn meerendeels van afgodischen aard, doch in den jongsten tijd is een groot gedeelte der inwoners door den invloed van Engelsche en Fransche zendelingen tot het Christendom overgegaan. De geheele archipel is verdeeld in drie groepen. Tot de zuidelijke groep behooren de groote eilanden Eoea (Middelburg) en Tongataboe (Amsterdam), dit laatste met bijna 9000 inwoners, — tot de middenste Nomoeka (Rotterdam) en Tafoea, met een werkzamen vulcaan, alsook het kleinere Kao (1524 (Ned. el hoog) en de Habaai-groep, — en tot de noordelijke of Haafoeloehao-groep, een aantal digt bij elkaar gelegene eilanden, onder welke zich Vavaoe bevindt met ruim 3000 inwoners. Verder westwaarts ligt het vulcanisch eiland Late (Bickerton), waar in 1854 eene hevige uitbarsting plaats had, en verder noordwaarts Fanoealei (Gardiner), sedert de uitbarsting van 1846 een woest rotsgevaarte.
Over al die eilanden heerschte te voren slechts één Koning of How, die zijn verblijf hield te Tongataboe, terwijl zijn gezag beperkt was door dat der priesters. Sedert de invoering van het Christendom is deze voormalige Staat vervallen, en er zijn twee nieuwe Staten ontstaan, van welke Vavaoe zich over de beide noordelijke groepen uitstrekt en aan een Koning onderworpen is, die te Vavaoe zijn verblijf houdt en, evenals het meerendeel zijner onderdanen, tot de Protestantsche Kerk behoort, terwijl de zuidelijke groep zich onder de heerschappij bevindt van onderscheidene kleine, onafhankelijke Vorsten en het volk door Fransche zendelingen voor het grootste gedeelte tot de R. Katholieke godsdienst bekeerd is.
De handel op dezen geheelen archipel is in handen van het huis Godeffroy en Cie te Hamburg. Door het verdrag van 1 November 1876 heeft koning Georg van Vavaoe de haven Taoelanga afgestaan aan het Duitsche Rijk en zich onder de beschermheerschappij van Duitschland geplaatst. — Nadat de Nederlander Abel Tasman in 1643 de zuidelijke groep ontdekt had, kwamen die eilanden nagenoeg geheel in vergetelheid, totdat Cook in 1773 en 1777 ze bezocht en er bij vernieuwing de aandacht op vestigde. Hij gaf aan dezen archipel den naam van Vriendschaps-eilanden, omdat hij er door de inboorlingen op eene hoogst vriendschappelijke wijze bejegend werd.
