Standelkruiden (Orchideae) is de naam eener plantenfamilie, welke zich onderscheidt door den zonderlingen vorm harer dikwijls prachtig gekleurde bloemen, alsmede door hare eigenaardige groeiwijze. Men vindt haar vooral in vochtige oorspronkelijke wouden der verzengde luchtstreek, waar zij zich als woekerplanten op de stammen en takken van boomen verheffen. Zij is het sieraad der warme kassen en telt meer dan 2000 soorten, van welke omstreeks 28 in ons Vaderland voorkomen. De standelkruiden zijn kruidachtige planten met bundelsgewijs vereenigde wortelvezels en een uit een dubbelen knol of wortelstok ontspringenden, naakten of met bladschubben bedekten stengel.
De bladeren zijn gewoonlijk aan den voet van den stengel bijééngevoegd, enkelvoudig, regt- of kromnervig. De eindelingsche bloemen zijn alleenstaand of tot aren of trossen vereenigd en ieder afzonderlijk door een schutblad ondersteund. De bloembekleedselen bestaan uit een zeslippig bloemdek, welks onderdeelen in 2 elkander afwisselende kransen zijn gerangschikt. In den regel komen de 3 slippen van den buitensten en de 2 bovensten van den binnensten krans nagenoeg met elkander overeen, terwijl de 3de of onderste slip van den binnensten krans, in vorm, grootte en meestal ook in kleur van de overige verschillend, den naam van lipje (labellum) en aan den voet gewoonlijk een spoorvormig honinbakje draagt. In sommige gevallen vormen de gelijke 5 slippen door onderlinge toenadering een helm. Het lipje geeft aan de bloem haar zonderling voorkomen en gelijkt dikwijls op een insect.
Van de 3 meeldraden ontwikkelt zich doorgaans slechts één, zelden twee. De helmdraad vergroeit met den stijl tot eene stempelzuil (gynostemium), zoodat de helmknop zich boven het stempelvlak verheft. De standelkruiden behooren alzoo tot de 20ste klasse van het stelsel van Linnaeus, tot die der gynandria. De helmknop is verdeeld in 2 hokjes, waarin zich stuifmeelklompjes bevinden, voorzien van een staartje met een kleverig schijfje, beursje genaamd. De eijerstok is onderstandig, éénhokkig, en bevat 3 zaadlijsten, en de vrucht eene veelzadige doosvrucht met uiterst fijne zaden. Van het geslacht Orchis ontmoet men in ons Vaderland: tweebladig standelkruid (O. bifolia L.), — harlekijns standelkruid (O Morio L.), — piramidaal standelkruid (O. pyramidalis L.), en — gevlekt standelkruid (O. maculata L.). Tot de buitenlandsche soorten behooren ook de vanilje (Vanilla aromatica L.) en het vrouwenschoentje (Cypripedium Calceolus L.).
