Pilatus (De), een berg van de Vóór-Alpen van Lüzern, verheft zich aan het Vierwaldstätter Meer, tegenover den Rigi. Uit Hergiswyl beklimt men hem in 4 uren, maar de nieuwe weg van Alpnach naar zijn top is, hoewel wat langer, veel fraaijer en gemakkelijker. De onderste, zacht glooijende helft is met bosch begroeid of met weiden bekleed, maar de bovenste helft bestaat uit kale, verweerde, met vele spitsen oprijzende rotsgevaarten, van welke de Tomlishorn (2133 Ned. el) de hoogste is. Boven op den berg vindt men het Pilatusmeer.
Op de voortreffelijke Alpenweiden van dezen berg grazen des zomers meer dan 4000 stuks rundvee. Op één der toppen, de Ezel genaamd, vindt men het Chriesiloch, en wanneer men langs ladders door deze rotsholte geklauterd is, heeft men een verrassend uitzigt op de sneeuwkruinen van het Berner Oberland. Nog ruimer is het uitzigt op den Tomlishorn. Op den Klimsenhornegg verheft zich een wélingerigt hótel, benevens eene kapél, — en ook op den Ezel vindt men een onderkomen. Op den Bründelenalp vindt men er het Dominiksloch, eene grot in den loodregten rotswand, waarin men eene witte gedaante ontwaart. De Pilatus levert den kruidkundige eene rijke flora.
Pilatus (Pontius), Romeinsch procurator (landvoogd) van Judaea in den tijd van Jezus, dien hij, hoewel overtuigd dat deze onschuldig was, op aandringen van het volk en vooral van de priesters ter dood veroordeelde, bekleedde zijn ambt gedurende 10 jaren, maar wekte door willekeur en geweld meermalen onrustige bewegingen te Jerusalem, weshalve hij door Vitellius, praetor van Syrië, naar Rome gezonden werd, om zich bij keizer Tiberius te verantwoorden. Hij kwam er echter eerst in 37, na den dood van Tiberius. Men verhaalt, dat hij daarop door zelfmoord een einde aan zijn leven heeft gemaakt. — Volgens de Germaansche Pilatus-legende was hij een zoon van koning Tyrus te Mainz en werd door zijn vader als gijzelaar naar Rome en vandaar door den Keizer naar Judaea gezonden. Toen hij tot rekenschap werd geroepen wegens het overleveren van Jezus, doodde hij zich zelven. Daar zijn lijk, in de Tiber geworpen, de rivier buiten hare oevers deed treden, liet men het zinken in het Pilatus-meer in Zwitserland, waar het nog heden ten dage woeste bewegingen in het water doet ontstaan.
De kerkelijke overlevering geeft aan de gemalin van Pilatus, die hem op grond van haren droom waarschuwde, om zijne handen niet te bezoedelen met het bloed des regtvaardigen, den naam van Procla of Claudia Procula. Men rangschikt haar onder de discipelinnen van Jezus, en in de Grieksche Kerk wordt zij als eene heilige gehuldigd. Volgens Justinus Martyr, Tertullianus, Eusebius en Orosius zond Pilatus omtrent de veroordeeling van Jezus een ambtelijk berigt aan den Keizer, en geruimen tijd waren de Christenen in het bezit van „Acta” of „Commentarii Pilati”, welke misschien tot de echte stukken behoorden. Wat echter thans in het Grieksch onder dien titel voorhanden is, alsmede de twee Latijnsche brieven van Pilatus aan den Keizer zijn van veel lateren tijd.
